အမျိုးသမီးများက ၎င်းတို့၏ခေါင်းခြုံပဝါများကို မီးရှို့ကာအစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ဆောင်ပုဒ်များကိုအော်ရွတ်ခြင်း၊ ထိပ်သီး ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်၏ ရုပ်ပုံများကို ရေးခြစ်ခြင်း၊ မီးရှို့ခြင်းစသည့်ဆူပူမှုများသည် လက်ရှိအီရန်နိုင်ငံတွင် မြင်တွေ့နေရသည့် အခင်းအကျင်းများပင် ဖြစ်သည်။

ထိုမြင်ကွင်းများ ထွက်ပေါ်လာအောင် အသက် ၂၂ နှစ်အရွယ် အီရန်နိုင်ငံသူ မာဆာအာမီနီဆိုသူက အသက်တစ်ချောင်းပေးဆပ်ထားသည်။ အာမီနီသည် နာမည်ဆိုးဖြင့် ကျော်ကြားသည့် အကျင့်သိက္ခာထိန်းသိမ်း ရေးဆိုင်ရာအီရန်ရဲတပ်ဖွဲ့၏ လက်တွင် သေဆုံးသွားသူဖြစ်သည်။

အာမီနီသည် မကြာသေးမီက မိသားစုနှင့်တွေ့ရန်မြို့တော် တီဟီရန်သို့ သွားလည်ရင်း အမျိုးသမီးများ လိုက်နာရမည့် ဝတ်စားပုံကျင့်ဝတ်စည်းကမ်းကို ချိုးဖောက်သည်ဟုဆိုကာ ဖမ်းဆီးခံလိုက်ရသည်။ ဖမ်းဆီးခံရပြီးနောက်သူသည် ကိုမာဖြစ်ပြီး သုံးရက်အကြာ စက်တင်ဘာ ၁၆ ရက်တွင် ဆေးရုံ၌ သေဆုံးသွားကာ နောက်တစ်ရက် စျာပနနေ့မှစတင်ပြီး ဆန္ဒပြမှုများ ပေါ်ပေါက်လာတော့သည်။

အီရန်ရှရီယာဥပဒေအရအမျိုးသမီးများသည် ၎င်းတို့၏ဆံပင်ကို ခေါင်းခြုံပဝါဖြင့် လုံအောင် ဖုံးထားရပြီး အာမီနီအဖမ်းခံရသည့်နေ့က သူသည် ခေါင်းခြုံထားသော်လည်း ဆံပင်အချို့ ပေါ်နေခဲ့သည်။

အာဏာပိုင်များက အာမီနီသည် ရောဂါအခံကြောင့် သေဆုံးသွားသည်ဟု ထုတ်ပြန်ပြီး မျက်မြင်တွေ့သူများကမူ စက်တင်ဘာ ၁၃ ရက်က အာမီနီသည် ရဲကားဖြင့် တင်ခေါ်ခံရစဉ် ကားအတွင်း ရိုက်နှက်ခံရသည်ဟု ဆိုကြသည်။ ရဲဘက်ကမူ ၎င်းအချက်ကို ငြင်းထားပြီး အာမီနီမှာ ရုတ်တရက် နှလုံးပြဿနာကြောင့် ဆုံးသွားရခြင်းဖြစ်ဟု ဆိုသည်။ သို့သော် အာမီနီ၏မိသားစုဘက်က သူသည် ကျန်းမာသည့် လူငယ်ဖြစ်ပြီး မည်သည့်ရောဂါမျှမရှိဟု အခိုင်အမာပြောသည်။

သေဆုံးပြီးနောက်လည်း အာမီနီ၏အလောင်းကို ဆရာဝန်များက ဖခင်ကိုပင် ကြည့်ခွင့်မပေးကြပေ။ အလောင်းခွဲစိတ်စစ်ဆေးထားသည့်ရလဒ်ကို ကြည့်ခွင့်တောင်းသော်လည်း ဆရာဝန်ဆိုသူက  “ကျုပ် ရေးချင်တာရေးမှာ၊ ခင်ဗျားတို့နဲ့ မဆိုင်ဘူး” ဟု ပြောကြောင်း ဖခင်ဖြစ်သူက ဆိုသည်။ သမီး၏အလောင်းကို မြှုပ်မည့်နေ့မှ တွေ့လိုက်ရပြီး အလောင်းပတ်ထားပုံက ခြေထောက်နှင့်

မျက်နှာသာ မြင်ရကာ ခြေထောက်မှ ဒဏ်ရာများကို ဖခင်ဖြစ်သူက မြင်ခဲ့သည်။ ဒဏ်ရာ ဇာစ်မြစ်ကိုစစ်ဆေးပေးမည်ဟု အာဏာပိုင်များက ကတိပေးထားသော်လည်း အကြောင်း တစ်စုံတစ်ရာ ပြန်မလာသေးဟု ဖခင်က ဆိုသည်။ 

လမ်းထွက်ဆန္ဒပြသူများကိုတင်းကျပ်စွာ ဖိနှိပ်ထားလေ့ရှိသည့် အီရန်နိုင်ငံတွင် လတ်တလောနှစ်များအတွင်း ဆန္ဒပြအုံကြွမှုများပေါ်ပေါက်လာပြီး အထင်အရှားပြရလျှင် ၂၀၀၉ အငြင်းပွားဖွယ်ရွေးကောက်ပွဲအပြီး ဖြစ်လာသည့် Green Movement လှုပ်ရှားမှု၊ လောင်စာဆီစျေး ကြီးမြင့်မှုကြောင့်ဖြစ်သည့် ၂၀၁၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာဆန္ဒပြမှုတို့ ဖြစ်ပွားထားသည်။

သို့သော်ယခုဆန္ဒပြပွဲများသည် အသက် ၈၃ နှစ်ရှိပြီဖြစ်သည့် ထိပ်ပိုင်းဘာသာရေး ခေါင်းဆောင် အယာတိုလာအလီခါမေနီ ချုပ်ကိုင်ထားသည့် အစ္စလာမ္မစ်စနစ်အတွက် စိန်ခေါ်မှုအသစ်ဖြစ်လာသည်။တစ်နိုင်ငံလုံး အတိုင်းအတာဖြင့် ဖြစ်ပွားနေရုံသာမက ၎င်း ဆန္ဒပြပွဲများကို မတူသည့် အလွှာ၊ လူမျိုးစုများကပါ ထောက်ခံကြပြီး အမျိုးသမီးများက အဓိကပါဝင်နေသည်။ ယခုဆန္ဒပြမှုသည် ၂၀၁၉ ခုနှစ်  နိုဝင်ဘာနောက်ပိုင်း အကြီးမားဆုံး အုံကြွမှုဖြစ်သည်။

ပြောင်းလဲလာသည့်  လူ့အဖွဲ့အစည်း

၁၉၇၉ ခုနှစ် အစ္စလာမ္မစ်တော်လှန်ရေးကြောင့် အထိခိုက်ရဆုံးသူများမှာအီရန် အမျိုးသမီးများပင်ဖြစ်သည်။တော်လှန်ရေးပြီးနောက် မကြာမီ အီရန်အမျိုးသမီးများသည် ခေါင်းခြုံပဝါမဖြစ်မနေဝတ်ရပြီး ခရီးသွားခွင့်၊ အလုပ်လုပ်ခွင့်၊ ကလေးအုပ်ထိန်းခွင့်အပါ အဝင် အခွင့်အရေးအများစု လက်လွှတ်ဆုံးရှုံး လိုက်ရသည်။

ထိုခေတ်အခါက အမျိုးသမီးများ၏ နစ်နာမှုအပေါ် အမျိုးသားထုက ရပ်တည်ပေးသည်မှာ အနည်းအကျဉ်းသာရှိခဲ့သည်။ယခုတစ်ကြိမ်တွင်မူ အမျိုးသားအများစု ပါဝင်ဆန္ဒပြလာသည့်အတွက် လူ့အဖွဲ့အစည်းက တိုးတက်သည့်အရွေ့ဘက်သို့ ကူးပြောင်းလာပြီဟု ဆွီဒင်အခြေစိုက် အီရန်လူမျိုး လူမှုဗေဒပညာရှင် မယ်ဒတ် ဒါဗစ်ရှ်ပူဝါက ပြောသည်။

ဆန္ဒပြပွဲများတွင် “အာဏာရှင် ကျဆုံးပါစေ”ဆိုသည့် ဟစ်အော်မှုများလည်း ပါပြီး အဓိကဆောင်ပုဒ်ဖြစ်သည့် “အမျိုးသမီး၊ ဘဝ၊ လွတ်လပ်ခွင့်”ကို အော်ဆိုကြသည်။

မကြုံစဖူးမြင်ရသည်က ဆန္ဒပြသူများက ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်ခါမေနီ၏ ရုပ်ပုံများ ကိုဖျက်ဆီး၊ မီးရှို့သည့်မြင်ကွင်းများဖြစ်ပြီး အီရန်ဗိုလ်ချုပ်ကာဆမ်ဆိုလေမာနီ ( ၂၀၂၀ ခုနှစ်က အီရတ်တွင် အမေရိကန်လုပ်ကြံမှုကြောင့် သေဆုံးသွားသူ) ရုပ်ပုံကို မီးရှို့ကြသူများလည်း ရှိသည်။ အမျိုးသမီးများက ၎င်းတို့၏ဆံပင်ကိုဖြတ်၍ လည်းကောင်း၊ ခေါင်းခြုံပဝါများကို မီးရှို့ပြ၍လည်းကောင်း ဆန္ဒထုတ်ဖော်ကြသည်။

နော်ဝေနိုင်ငံ၏ မြို့တော် အော်စလိုအခြေစိုက်  အီရန်လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့ IHR အဆိုအရ ဆန္ဒပြမှုများအတွင်း သေဆုံးသူ  ၅၀ ရှိနေပြီဖြစ်ပြီး ၂၀၁၉ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ ဆန္ဒပြမှုများဖြစ်ခဲ့စဉ်က  လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်များကြောင့် လူပေါင်း ၃၂၁ ဦး သေစေခဲ့သည့် နှိမ်နင်းမှုမျိုး ဖြစ်လာမည်ကို တက်ကြွလှုပ်ရှားသူများက စိုးရိမ်နေကြသည်။

Tony Blair Institute for Global Change အဖွဲ့အစည်းမှ အကြီးတန်းအဖွဲ့ဝင်ဆာအစ်ဂိုလ်ကာက ယခုအုံကြွမှုကို အီရန်အတွက် အလှည့်အပြောင်းတစ်ခုဟုသတ်မှတ်ပြီး ကိုယ်ကျင့်တရား ထိန်းသိမ်းခြင်းဆိုသည့် အီရန်၏အစ္စလာမ္မစ်ဆိုင်ရာအတွေးအမြင် အုတ်မြစ်သည် အနာဂတ်တွင် အားနည်း သွားလိမ့်မည်ဟု AFP ကို ခန့်မှန်းပြောသည်။

သို့သော် အစိုးရက ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများ မလုပ်ဆောင်ပါက ၎င်းပြဿနာများကို ဖြေရှင်းနိုင်မည်မဟုတ်ဟု ၎င်းက ဆိုသည်။

အင်တာနက်သုံးစွဲမှု ကန့်သတ်ထား

သတင်းနှင့် ရုပ်ပုံများမပျံ့အောင် အီရန် အာဏာပိုင်များက ၎င်းတို့ ပြုလုပ်နေကျ အတိုင်း အင်တာနက်ကို ကန့်သတ်လိုက်ပုံရသည်။

ဆိုက်ဘာလုံခြုံရေးကို စောင့်ကြည့်သည့် Netblocks အဖွဲ့အဆိုအရ အီရန်တွင် အပိတ်မခံထားရဘဲရေပန်းစားသည့်ဆိုရှယ်မီဒီယာအင်စတာဂရမ်ကို စက်တင်ဘာ ၂၁ ရက်မှ စပြီး ကန့်သတ်ထားသည်။

လတ်တလောနှစ်များအတွင်း အီရန်တွင် ဆိုရှယ်မီဒီယာအများစု (ဖေ့စ်ဘွတ်၊ တွစ်တာ၊ တယ်လီဂရမ်၊ ယူကျုနှင့် တစ်တော့ခ်)ကို ပိတ်ထားသည့်အတွက် အင်စတာဂရမ်နှင့်  WhatsApp နှစ်ခုတည်းသာ လူသုံးအများ ဆုံးဖြစ်ကျန်ခဲ့သည်။ သို့သော် ၎င်းနှစ်ခုကို လည်း ကန့်သတ်မည်ဟု နိုင်ငံပိုင်မီဒီယာကကြေညာထားသည်။

“အခုဖြစ်တဲ့ ဆန္ဒပြပွဲတွေက အီရန်အစိုးရရဲ့ ဆက်လက်ရှင်သန်နိုင်ရေးကိုမရေ မရာဖြစ်သွားစေနိုင်တယ်။ ၂၀၁၉ နိုဝင်ဘာတုန်းက ပစ်ဖို့ သူတို့ဝန်မလေးခဲ့ဘူး။ ဒီနှစ်ကျမှ သူတို့ ဘာလို့တွန့်ဆုတ်နေလဲမသိဘူး” ဟု ဥရောပသံတမန်ရေးသတင်းရင်းမြစ် တစ်ဦးက ပြောသည်။

အာမီနီသေဆုံးမှုအတွက် တာဝန်ရှိသည့် ကိုယ်ကျင့်တရားဆိုင်ရာအီရန်အထူးရဲတပ်ဖွဲ့ကို အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက အမည်ပျက်စာရင်းသွင်းကာ အဖွဲ့အရာရှိအချို့နှင့် ဆန္ဒပြသူများကို နှိမ်နင်းရာတွင်ပါသည့် လုံခြုံရေးအရာရှိအချို့ကို ပိတ်ဆို့ဒဏ်ခတ်ထားသည်။ ထို့ပြင် အမေရိကန်က အီရန်နိုင်ငံသားများ အင်တာနက်သုံးစွဲရအဆင်ပြေအောင် ကူညီပေးမည်ဖြစ်သည်။

လက်ရှိဖြစ်စဉ်သည်  ငယ်ရွယ်တက်ကြွသည့်လူမှုအဖွဲ့အစည်းနှင့် အီရန်အစွန်း ရောက်အုပ်ချုပ်သူများအကြား အမြင်ကွာဟနေမှုကိုပိုနက်ရှိုင်းလာစေဖွယ်ရှိပြီး ညှိနှိုင်း ရန်ခက်သည့်ကွာဟခြင်းမျိုးဟု ဆိုနိုင်သည်။