နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့သည် ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် မြန်မာလူမျိုးတို့ အထွတ်အမြတ်ထားရာ နေ့တစ်နေ့ ဖြစ်သည်။ သက္ကရာဇ်တစ်ခု၏ အစအဦးရက်တွင် ကုသိုလ်ကောင်းမှုများ ပြုကြသည်မှာလည်း မြတ်နိုးဖွယ်ရာ ထုံးတမ်းစဉ်လာတစ်ရပ် ဖြစ်သည်။ မြန်မာပြက္ခဒိန်အရ မြန်မာနှစ်၏ ပထမဆုံးလမှာ တန်ခူးလဖြစ်သော်လည်း နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့မှာ တန်ခူးလဆန်း (၁) ရက်နေ့ မဟုတ်ပေ။ သူရိယနေမင်းကြီး မိန်ရာသီမှ မိဿရာသီသို့ ကူးပြောင်းချိန်သည် တန်ခူးလအတွင်း ဖြစ်နိုင်သကဲ့သို့ တစ်ခါတစ်ရံ ကဆုန်လအတွင်း ကျရောက် နိုင်လေသည်။ သို့ဖြစ်၍ တန်ခူးလ သို့မဟုတ် ကဆုန်လ၏ နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့မတိုင်မီ ရက်များကို နှောင်းတန်ခူး သို့မဟုတ် နှောင်းကဆုန်ဟု ခေါ်ဆိုကြသည်။ ဝေါဟာရ ပြက္ခဒိန်အရ တန်ခူး၊ ကဆုန်လများသို့ ရောက်ရှိသည့်တိုင် နှစ်မကူးသေးဘဲ နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင်မှ နှစ်သစ်ကို စတင်သည်။

ရှေးမြန်မာမင်းများ လက်ထက်ကပင် နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့ကို အလေးအမြတ်ပြုကြသည်။ နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင် ရွှေမြို့တော် ဓာတ်တံခါးလေးရပ်မှနေ၍ အမြောက်သံပေးရမြဲဖြစ်သည်။ ယင်းနေ့တွင် ရတနာသုံးပါးနှင့်တကွ သမ္မာဒေဝနတ်အပေါင်းတို့အား ရှေးအစဉ်အလာအတိုင်း လှူဒါန်းပူဇော်မြဲ၊ လှူဖွယ်ဝတ္ထုများ ဆက်ကပ်မြဲဖြစ်သည်။ ယင်းနေ့တွင် အတာပွဲတော်ကိုလည်း ဆင်ယင် ကျင်းပလေ့ရှိခဲ့ကြသည်။ မင်းတုန်းမင်း လက်ထက် သက္ကရာဇ် ၁၂၃၃ ခုနှစ် (၁၈၇၁ ခုနှစ်)က နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့မှာ သမိုင်းဝင် ဖြစ်ခဲ့သည်။ အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် မင်းတုန်းမင်းသည် ယင်းနေ့တွင် ပဥ္စမသင်္ဂါယနာတင် အခမ်းအနားကို စတင်ကျင်းပခဲ့သောကြောင့် ဖြစ်သည်။

ကုန်းဘောင်ဆက် မဟာရာဇဝင်တော်ကြီးတွင် “သက္ကရာဇ် (၁၂၃၃) တစ်ထောင်နှစ်ရာ သုံးဆယ့်သုံးခု တန်ခူးလပြည့်ကျော် တစ်ဆယ့်တစ်ရက် (၁၅ ဧပြီ ၁၈၇၁) နှစ်ဆန်း တစ်ရက် စနေနေ့ ကောင်းမြတ်သော မင်္ဂလာအခါတော်၌ အမြောက်သံကြားစေပြီးမှ ဆဒ္ဒန်ဆင်မင်းသခင်အသျှင် ဘဝရှင်မင်းတရားကြီးဘုရား၊ အရှင်နန်းမတော်မိဖုရား ခေါင်ကြီးဘုရားနှင့်တကွ မင်းညီမင်းသား မှူးတော်မတ်တော် အပေါင်းတို့ဖြင့် ခြံရံလျက် ထွက်တော်မူ၍ ရွှေနန်းပြာသာဒ်တော်ဦး မြေနန်းတော်တွင် အခမ်းအနား ကြီးကျယ်စွာ စီမံခင်းကျင်းပြီးလျှင် သာသနာပြု သုဓမ္မဆရာတော်၊ တံဆိပ်ရမရဆရာတော် သံဃာတော်တို့ကို လျှောက်ထားတောင်းပန်၍ ပဥ္စမသင်္ဂါယနာတင် မင်္ဂလာသဘင် ဆင်ယင်တော်မူသည်”  ဟူ၍ ဖော်ပြထားသည်။ မြန်မာမင်းများလက်ထက်တစ်လျှောက် နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင် အတာပွဲတော်ကို ကျင်းပမြဲဖြစ်ရာ မြန်မာဘုရင်လက်ထက် နောက်ဆုံး အတာပွဲတော်ကို သီပေါမင်းလက်ထက် ၁၂၄၇ ခုနှစ်၏ နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့ဖြစ်သော ကဆုန်လဆုတ် ၂ ရက် (၁၄ ဧပြီ ၁၈၈၅) တွင် ကျင်းပခဲ့သည်။ ယင်းနေ့တွင် လှူဖွယ်ဝတ္ထု အစုစုကို ပွဲလမ်းသဘင်စုံတို့နှင့်တကွ တောင်စမုတ်တော်၌ ခင်းကျင်းပြသလျက် မင်း၊ မိဖုရားတို့ ရေစက်ချ လှူဒါန်းခဲ့ကြသည်။

ဗုဒ္ဓဘာသာဝင် မြန်မာလူမျိုးအများစုက နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင် ဇီဝိတဒါန အလှူပွဲများ စုပေါင်းကျင်းပလေ့ရှိကြရာ ထင်ရှားသော ပွဲတစ်ပွဲမှာ ငါးလွှတ်ပွဲ ဖြစ်သည်။ နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင် ငါးလွှတ်ပွဲကိုသာမက အခြားတိရစ္ဆာန်များအား ဘေးမဲ့လွှတ်ပွဲများကိုလည်း မြို့ရွာအနှံ့တွင် ကျင်းပလေ့ရှိကြသည်။ မြို့ရွာအများတွင် ဇီဝိတဒါန ကယ်ဆယ်ရေးအဖွဲ့များ ဖွဲ့စည်းထားကြပြီး ယင်းအဖွဲ့များက တိရစ္ဆာန်များကို ဘေးမဲ့လွှတ်ပွဲ ကျင်းပကြသည်။ ၁၉၃၈ ခုနှစ်က သထုံမြို့၌ ယင်းကဲ့သို့ ဘေးမဲ့လွှတ်ပွဲကျင်းပခဲ့ပုံနှင့် ပတ်သက်၍ ဘေးမဲ့ဇီဝိတဒါန ကယ်ဆယ်ရေးအဖွဲ့၏ သတ္တမအကြိမ်မြောက် ကျွဲနွားဆိတ် ဝက် ကြက်ငှက် သားငါး တိရစ္ဆာန်များ လွှတ်ပွဲကို နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့က မော်တော်ကား နှင့်တကွ လှည်းပေါင်းများစွာဖြင့် တင်ဆောင်ကာ အတီးအမှုတ် အကအခုန် အမျိုးမျိုးတို့ဖြင့် လှည့်လည်ကျင်းပခဲ့ကြောင်း သူရိယသတင်းစာ၌ ရေးသားဖော်ပြခဲ့ဖူးသည်။ နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင် ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်များအား ရေသပ္ပာယ်ခြင်းဖြင့်လည်း ကုသိုလ်ယူကြသည်။ မိမိတို့နေထိုင်ရာ နယ်မြေဒေသအတွင်းရှိ ဗုဒ္ဓရုပ်ပွားတော်မြတ်များအား ရေသပ္ပာယ်ကြခြင်းမှာ ရှေးအစဉ်အလာ တစ်ရပ်ဖြစ်သည်။ နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင် ရန်ကုန်မြို့ရှိ ကျောင်းကန်ဘုရားများ၌ ဥပုသ်သီလ ဆောက်တည်သူများ၊ စေတီရင်ပြင်တော်တွင် တံမြက်လှည်း သန့်ရှင်းရေး လုပ်ခြင်းဖြင့် ကုသိုလ်ယူကြသူများကို တွေ့မြင်နိုင်သည်။

နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင် ရပ်ကွက်ကျေးရွာတွင်းနေ လူငယ်များက သက်ကြီးရွယ်အိုများအား ဦးခေါင်းဆေးလျှော်ပေးခြင်းဖြင့် ကုသိုလ်ယူကြသည်။ နှစ်ဟောင်းမှ အညစ်အကြေးများကို နှစ်သစ်သို့ ပါမလာစေရန် အထိမ်းအမှတ်ဖြင့် ဦးခေါင်းဆေးလျှော်ခြင်း ပြုကြသည်။ ဦးခေါင်းတွင် တင်ရှိနေသော အညစ်အကြေးများအား မြန်မာ့ရိုးရာ တရော်ကင်ပွန်းတို့ဖြင့် ဆေးကြောပေးကြခြင်းဖြစ်သည်။ ၎င်းအပြင် နှစ်ဆန်းတစ်ရက်နေ့တွင် သက်ကြီးရွယ်အိုများအား ပူဇော် ကန်တော့ခြင်းများဖြင့်လည်း ကုသိုလ်ယူကြသေးသည်။