တန်ခိုးရှင်ဘုရင်များ၊ ရှေးဟောင်းဂူဗိမာန်များနှင့် အစိုးရကျောထောက်နောက်ခံပေးထားသော ရှေးဟောင်းသုတေသန ပညာရှင်များက ကြီးကျယ်သော အကြောင်းရင်းတစ်ခုအတွက် ဒဏ္ဍာရီစွမ်းအားတစ်ခုကို အသုံးချရန်အတွက် ကြိုးပမ်းနေကြမှုသည် အင်ဒီယာနာဂျုံးစ်ရုပ်ရှင်ကားနှင့် တူနေသည်။ နှစ်နိုင်ငံ ကွဲပြားနေသော ကိုရီးယားကျွန်းဆွယ်တွင် လွန်ခဲ့သော နှစ်ပေါင်း ၄၃၅၀ ကျော်က ပထမဆုံးသော ကိုရီးယားဘုရင့်နိုင်ငံကို တည်ထောင်ခဲ့သော ဒန်ဂန်ဘုရင် နှင့် ပတ်သက်သည့် ပုံပြင်များသည် ကိုရီးယားပြန်လည်ညီညွတ်ရေး အိပ်မက်တွင် အရေးကြီးသော ကဏ္ဍတစ်ခုမှ ငြိမ်သက်စွာ ပါဝင်နေခဲ့သည်။

မြောက်ကိုရီးယားခေါင်းဆောင် ကင်ဂျုံအွန်သည် တောင်ကိုရီးယားသမ္မတ မွန်းဂျေအင်းနှင့် စက်တင်ဘာလက ပေကတူတောင်ထိပ်တွင် တွေ့ဆုံချိန်၌ ကိုရီးယားနိုင်ငံမွေးဖွားခြင်း ဒဏ္ဍာရီက ပြန်လည်ပေါ်ထွက်လာခဲ့သည်။ ထိုတောင်သည် ဒန်ဂန်ဘုရင် မွေးဖွားသည့်နေရာဟု ယူဆကြသော နေရာဖြစ်သည်။

ပြုံယမ်းတွင် ကိုရီးယားပြန်လည်ညီညွတ်ရေးကို တောင်းဆိုခဲ့သော တောင်ကိုရီးယားသမ္မတ မွန်းဂျေအင်း၏ မိန့်ခွန်းတွင်လည်း ကိုရီးယားဒဏ္ဍာရီကို ပြန်လည်နှိုးဆွခဲ့သည်။

“ကျွန်တော်တို့ နှစ်ပေါင်း ၅၀၀၀ နီးပါး အတူတကွ နေထိုင်ခဲ့ကြပြီး ကွဲကွာသွားခဲ့တာနှစ် ၇၀ လောက်ပဲ ရှိပါသေးတယ်” ဟု မွန်းကပြောကြားခဲ့သည်။ မွန်း၏ မိဘများသည် ယခုအခါ မြောက်ကိုရီးယားဟု သတ်မှတ်ထားသည့်ဒေသမှ လာကြသူများဖြစ်သည်။

တောင်ကိုရီးယားများစွာအတွက်တော့ ပြန်လည်ညီညွတ်ရေး စိတ်ကူးကြံဆမှုသည် လက်တွေ့မဆန်ဘဲ ဖြစ်နေသည်။ ဒုတိယကမ္ဘာစစ် ပြီးဆုံးချိန်တွင် ကွဲကွာသွားခဲ့ပြီးနောက် နှစ် ၇၀ ကျော်အကြာတွင် ကိုရီးယားနှစ်နိုင်ငံကြား ကွာဟမှုက ပို၍ကြီးမားလာနေသည်။ သို့သော်လည်း ဒန်ဂန်ဘုရင်၏ ဒဏ္ဍာရီက ပြန်လည်ညီညွတ်ရေးကို လှုံ့ဆော်ရာတွင် ခိုင်မာသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်နေသည်။

ကိုရီးယားတို့သည် အတူတကွနေထိုင်ရန်အတွက် ရှင်သန်နေကြသော မျိုးနွယ်တူတစ်စုဖြစ်သည်ဟု ဒဏ္ဍာရီက ပုံဖော်ထားသောကြောင့် ပြန်လည်ညီညွတ်ရေးအတွက် အရေးပါကြောင်း ဆိုးလ်ရှိ ကိုရီးယားဆိုင်ရာ လေ့လာမှုအကယ်ဒမီမှ ပါမောက္ခ ဂျောင်ရောင်ဟွန်းက ပြောကြားခဲ့သည်။

“သဟဇာတဖြစ်မှုနဲ့ ပြန်လည်ညီညွတ်မှုကိုရဖို့အတွက် ဒန်ဂန်ဒဏ္ဍာရီဟာ ကိုရီးယားတွေအတွက် မရှိမဖြစ် အခြေခံတစ်ခုပါပဲ” ဟု သူက ပြောကြားခဲ့သည်။

ဒန်ဂန်ဘုရင် တည်ထောင်ခဲ့သည်ဟုဆိုသော ကိုရီးယားတို့၏ ညီညွတ်မှုနှင့် ထိုဘုရင်နှင့်ပတ်သက်သည့် အထောက်အထားက အနည်းငယ်သာရှိသည်။ မြောက်ကိုရီးယားတို့က ဒန်ဂန်ဘုရင်၏ အုတ်ဂူကို တွေ့ရှိထားသည်ဟု ပြောကြားထားပြီး တရုတ်မင်းဆက်များ၏ သြဇာကို စိန်ခေါ်ခဲ့ဖူးသည့် ညီညွတ်သော ဘုရင့်နိုင်ငံတစ်ခုအား ကိုရီးယားတို့က တည်ထောင်ခဲ့ဖူူးသည်ဟု တောင်ကိုရီးယားတို့က အမွှမ်းတင်ထားခဲ့သည်။

“ကိုရီးယားနှစ်နိုင်ငံစလုံးမှာ တမူထူးခြားမှု၊ တညီတညွတ်တည်းဖြစ်မှု၊ ကိုရီးယားလူမျိုးတို့ရဲ့ ရှေးကျမှုတွေအတွက် ဒန်ဂန်ဒဏ္ဍာရီကို  အသုံးပြုကြပါတယ်” ဟု ဗာဂျီးနီးယားရှိ ဂျိမ်းမက်ဒီဆင်တက္ကသိုလ်မှ ကိုရီးယားသမိုင်းပါမောက္ခ မိုက်ကယ်ဆက်က ပြောကြားခဲ့သည်။

“သူကတကယ့် ပုဂ္ဂိုလ်တစ်ဦး ဟုတ် ဟုတ်၊ မဟုတ် ဟုတ် ကိုရီးယားနှစ်နိုင်ငံ စလုံးက ညီညွတ်မှုကို အလေးထားဖော်ထုတ်ဖို့နဲ့ ကိုရီးယားလူမျိုးတို့ရဲ့ တမူထူးခြားမှုကို ဖော်ထုတ်ဖို့သူ့ကို အသုံးပြုကြပါတယ်” ဟု ဆက်က ပြောကြားခဲ့သည်။

ဒန်ဂန်ဘုရင် အမှန်တကယ်တည်ရှိခဲ့မှုနှင့်ပတ်သက်ပြီး ဖြစ်နိုင်ခြေသည် သုညရာခိုင်နှုန်းနီးပါးသာရှိသည်ဟု ပညာရှင်များက ပြောကြားကြသည်။ ကိုရီးယားဒဏ္ဍာရီအရ ဒန်ဂန်သည် လူသားတစ်ဦးဖြစ်လိုသော နတ်သားတစ်ဦးနှင့် လူအမျိုးသမီးဖြစ်လိုသော ဝက်ဝံမတစ်ကောင်တို့၏ သားဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။

“ဒန်ဂန်က ဒဏ္ဍာရီပါပဲ” ဟု ရောင်နန် တက္ကသိုလ်မှ ရှေးဟောင်းသုတေသနပညာရှင် လီချန်ကျူက ပြောကြားခဲ့သည်။ မြောက်ကိုရီးယားနိုင်ငံကို တည်ထောင်သူတို့က ၎င်းတို့၏ ဆိုရှယ်လစ်အတွေးအခေါ်နှင့် မညီမညွတ်ဖြစ်နေသော သဘာဝလွန်ဖြစ်ရပ်တစ်ခုအဖြစ် ဒန်ဂန်ဒဏ္ဍာရီကို မူလက ငြင်းပယ်ခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း အာဏာရ ကင်မိသားစုသည် ဒန်ဂန်၏အမွေကို ဆက်ခံသူများအဖြစ် ဒဏ္ဍာရီကို အသုံးချလာခဲ့သည်။

ပေကတူတောင်သည် တော်လှန်ရေးအတွက် အထွက်အမြတ်တောင်ဖြစ်ပြီး ကင်ဂျုံအွန်၏ဖခင် ကင်ဂျုံအီသည် ထိုတောင်စောင်းတွင် မွေးဖွားခဲ့ကြောင်း ကိုရီးယားတို့က ၀ါဒဖြန့်စကားပြောကြားခဲ့သည်။ ကင်ဂျုံအီ၏ မွေးရပ်သည် ယခင်ဆိုဗီယက်ပြည်ထောင်စုဖြစ်ကြောင်း သမိုင်းပညာရှင်အများအပြားက ဆိုကြသည်။

၁၉၉၀ ပြည့်လွန်နှစ်များတွင် မြောက်ကိုရီးယားအာဏာပိုင်များက ပြုံယမ်းမြို့စွန်တွင် ဒန်ဂန်ဘုရင်နှင့် မိဖုရားတို့၏ အုတ်ဂူကို ရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ကြောင်း ကြေညာခဲ့ကြသည်။ ထိုအချိန်က မြောက်ကိုရီးယားခေါင်းဆောင် ကင်အီဆွန်းသည် ဒန်ဂန်ဘုရင်၏ ဗိမာန်ကို ပြန်လည်တည်ဆောက်စေခဲ့ပြီး နှစ် ၅၀၀၀ ကျော် ရှည်လျားသော ကိုရီးယားသမိုင်းကို သရုပ်ပေါ်စေမည့် ဗိမာန်အဖြစ် တည်ဆောက်စေခဲ့ကြောင်း ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံပိုင်မီဒီယာ၌ ဖော်ပြခဲ့သော ဆောင်းပါးတစ်ခုက ဖော်ပြခဲ့သည်။

ကမ္ဘာ့လှည့်ခရီးသွားများသည် ထိုနေရာသို့ သွားရောက်လည်ပတ်လျှင် ဒန်ဂန်ဘုရင်နှင့် ဇနီးဖြစ်သူတို့၏ အရိုးများကို ထည့်ထားသော ဖန်သေတ္တာကို ကြည့်ရှုလိုပါက ယူရို ၁၀၀ သို့မဟုတ် ၁၁၅ ဒေါ်လာ ပေးရသည်။ စျေးနှုန်းကြီးမြင့်မှုနှင့် မထူးခြားသော အတွေ့အကြုံတို့ကို ခံစားရသည်ဆိုသော သတင်းကြောင့် အရိုးများကို လာကြည့်သည့် ခရီးသွား အနည်းငယ်သာရှိသည်ဟု အနောက်တိုင်းဧည့်လမ်းညွှန်များက ဆိုသည်။

၂၀၀၇ ခုနှစ်တွင် ကိုရီးယားနှစ်နိုင်ငံကြား ဆက်ဆံရေး ပြန်လည်နွေးထွေးလာခဲ့ပြီးနောက် တောင်ကိုရီးယား ပြန်လည်ဦးဆောင်ရေးအဖွဲ့သည် ဒန်ဂန်ဘုရင်၏ တော်ဝင်ဗိမာန်သို့ သွားရောက်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် ပြုံယမ်းက ပေကတူတောင်ကို တောင်ကိုရီးယား ခရီးသွားများအား လာရောက်လည် ပတ်ခွင့်ပြုရန် ပြုံယမ်းက ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည်။

ဒန်ဂန်ဘုရင်နှင့်မတူဘဲ သူတည်ထောင်ခဲ့သည်ဆိုသော ရှေးဟောင်းဘုရင့် နိုင်ငံဂိုဂျိုဆွန်နှင့်ပတ်သက်၍ အထောက်အထားများပို၍  ရှိနေသည်။ ဆိုးလ်ရှိ ကိုရီးယား အမျိုးသားပြတိုက်တွင် ဂိုဂျိုဆွန်လက်ထက်မှဆိုသည့် ဓားများ၊ ကြွေထည်လက်ရာများနှင့် အခြားအမွေ အနှစ်များကို ပြသထားပြီး ကိုရီးယားကျွန်းဆွယ်တွင် ပေါ်ထွက်ခဲ့သော ပထမဆုံးသော နိုင်ငံအဖြစ် ဖော်ပြထားသည်။

ခရစ်မပေါ်မီ ၂၃၃၃ မှ ၁၀၈ နှစ်အထိ တည်တံခဲ့သော ဂိုဂျိုဆွန်ခေတ်သည် တရုတ်ရှိ အဓိကမင်းဆက်များနှင့်အတူ သြဇာပြိုင်ရှိခဲ့သည့် ခေတ်ဟုပြတိုက်က ဆို ထားသည်။ သို့သော်လည်း အသေးစိတ် အကြောင်းအရာများကို အငြင်းပွားနေကြောင်း နိုင်ငံရေးရည်ရွယ်ချက်အတွက် အချို့သည် ချဲ့ကားထားကြောင်း သမိုင်းပညာရှင်များက ဆိုသည်။

“ဂိုဂျိုဆွန်ခေတ် အစောပိုင်းဟာ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံအဖြစ် သတ်မှတ်လို့မရနိုင်ပါဘူး။ အထူးသဖြင့် တိုင်းရင်းသားလူမျိုးစုတစ်ခုတည်းက အမျိုးသားနိုင်ငံတစ်ခုအဖြစ် တည်ထောင်တည်ရှိတယ်လိို့ ဆိုလို့မရပါဘူး” ဟု  ယန်နန်တက္ကသိုလ်မှလီက ပြောကြားခဲ့သည်။

လူမျိုးစုခေါင်းဆောင်များက အုပ်စိုးသော ကာလဖြစ်ပြီး နောက်များစွာကြာမှ ညီညွတ်သော ဘုရင့်နိုင်ငံတစ်ခုကို တည်ထောင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်း လီက ဆိုသည်။ ၁၉၁၀ ပြည့်နှစ်မှ ၁၉၄၅ ခုနှစ်အထိ ဂျပန်ကိုလိုနီအုပ်ချုပ်မှုအောက်တွင် ကိုရီးယားတို့ ရောက်ရှိချိန်၌ ဒန်ဂန်ဒဏ္ဍာရီက ပို၍ခေတ်စားခဲ့သည်။ ယနေ့အထိ ဆက်လက်တည်တံ့စေခဲ့သော ဘာသာရေးလှုပ်ရှားမှုတစ်ခုကို ထိုကာလက အစပြုခဲ့သည်။

တစ်ခါတစ်ရံဒဏ္ဍာရီကို အလွဲသုံးစားမှုက အစွန်းရောက်အမျိုးသားရေးဝါဒကို ဖြစ်စေကြောင်း လီက ပြောကြားခဲ့သည်။ သို့သော်လည်း ကိုရီးယားနှစ်နိုင်ငံစလုံးတွင် ဒန်ဂန်နှင့်ပတ်သက်၍ အထိမ်းအမှတ်များ ရှိနေဆဲဖြစ်သည်။ နိုင်ငံတည်ထောင်နေ့ အောက်တိုဘာ ၃ ရက်တွင် တောင်ကိုရီးယား အမြောက်အမြားတွင် ဆိုးလ်ရှိ ဘုရားကျောင်းများ၌ စုဝေးခဲ့ပြီး မုတ်ဆိတ်နှင့် ဒန်ဂန်ဘုရင်ကို သရုပ်ဖော်ထားသော မျက်နှာဖုံးများဝတ်ကာ ငြိမ်းချမ်းပြီး ညီညွတ်သော ကိုရီးယားပေါ်ထွန်းရေးအတွက် စုဝေးတောင်းဆိုခဲ့ကြသည်။ ထိုနေ့မှာပင် မြောက်ကိုရီးယား၌လည်း ပြန်လည်ညီညွတ်ရေးဆိုင်ရာ အကြီးတန်းတာဝန်ရှိသူများက ဒန်ဂန်ဘုရင်အုတ်ဂူသို့ သွားရောက်ခဲ့ပြီး ပူဇော်မှုများဆောင်ရွက်ခဲ့ကာ ကိုရီးယား ညီညွတ်ရေးအတွက် တောင်းဆိုခဲ့သည်။

ကွဲလွဲမှုများကို ဖြေရှင်းရန် ကိုရီးယားနှစ်နိုင်ငံက ကြိုးပမ်းနေချိန်တွင် ဒန်ဂန်နှင့် ဂိုဂျိုဆွန်တို့သည် အရေးကြီးသော ညီညွတ်ရေးပုံရိပ်များဖြစ်ကြောင်း ကိုရီးယားလေ့လာရေးအကယ်ဒမီ ဂျောင်ရောင်ဟွန်းက ပြောကြားခဲ့သည်။

“ကျွန်တော်တို့ဟာ သမိုင်းတစ်လျှောက် အတူနေထိုင်ခဲ့ပြီး အနာဂတ်မှာလည်း ကျွန်တော်တို့ဟာ အတူတကွ ဆက်လက်ရှိနေမယ်ဆိုတဲ့ ဘုံရည်မှန်းချက်နဲ့ စည်းနှောင်ထားတဲ့ မျိုးနွယ်စုတစ်စုဖြစ်ခဲ့တယ်ဆိုတဲ့ အိုင်ဒီယာထဲမှာ ပြန်လည်ညီညွတ်ရေးကို ရှင်းပြဖို့ အရေးအကြီးဆုံး အကြောင်းအရာ တစ်ခုကို တွေ့နိုင်ပါတယ်” ဟု ဂျောင်က ပြောကြားခဲ့သည်။