၂၀၂၁ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာလ - ဘာရိန်းနိုင်ငံ မာနာမာမြို့တော်

လွန်ခဲ့သောသီတင်းပတ်အကုန်က ဘာရိန်း၌ပြုလုပ်ခဲ့သည့် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာအစည်းအဝေးတွင် အမေရိကန်ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး လွိုက်အော်စတင်က အရှေ့အလယ်ပိုင်းရှိ မဟာမိတ်များကို အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ဒေသတွင်းလုံခြုံရေးဆိုင်ရာကိစ္စရပ်များကို ယခင်ကအတိုင်း ကတိကဝတ် “တည်” မည်ဖြစ်ကြောင်း ထိထိရောက်ရောက် ဖျောင်းဖျစည်းရုံးခဲ့သည်။

“ကျွန်တော်တို့အားလုံး ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ရှိကြရပါ့မယ်။ အရှေ့အလယ်ပိုင်းအတွက် အမေရိကန်တို့ရဲ့ ကတိကဝတ်ဟာ တိတိကျကျ ရှင်သန်လျက်ရှိပါတယ်” ဟု သူက ကြေညာခဲ့၏။

အာဖဂန်နစ္စတန်မှ ဖရိုဖရဲဆုတ်ခွာရပြီး နောက်ခံအခင်းအကျင်းတွင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စု၏ တပ်အင်အားများ ဒေသတွင်းမှ ထုတ်နုတ်ခြင်းကြောင့်လည်းကောင်း၊ ၀ါရှင်တန်၌ သမ္မတဘိုင်ဒင်က “အာရှသို့ မဏ္ဍိုင်ပြုချက်” မဟာဗျူဟာကို ပြောကြားခဲ့သည့်အတွက် လည်းကောင်း ဤစကားမှာ ယုံရခက်ခက်ဖြစ်နေပါသည်။

ဘဂ္ဂဒက်အခြေစိုက် သုတေသနအင်စတီကျုမှ အီရတ်အကြံပေးကောင်စီဥက္ကဋ္ဌဖြစ်သူ ဖာဟက်အယ်လာအယ်ဒင်က အများစု၏ စိတ်ပူပန်မှုကို “ဤနေရာတွင် သောကများစွာ ရှိနေကြပါသည်။ ပေါ်ပေါက်နေသည့် အခင်းအကျင်းများအပေါ် သင်၏မိတ်ဖက်များသည် စိုးရိမ်ရုံမျှမက၊ အချို့မှာ လုံခြုံရာသို့ ပြေးဝင်အားကိုးရန် ခြေလှမ်းစနေကြပါပြီ” ဟု ဖော်ပြခဲ့၏။

“စိတ်ပျက်လက်ပျက် စကားသံတွေကို ကျွန်တော်နားထောင်ခဲ့ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ ခင်ဗျားတို့တတွေဟာ ကျွန်တော်တို့အတွက် အရေးပါနေတုန်းပါ” ဟု ဝန်ကြီးအော်စတင်က ပြောခဲ့သည်။

၂၁ ရာစုသို့ ရာစုသစ် ရောက်ရှိလာချိန်၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအနေနှင့် ဦးစားပေးအစီအစဉ်များ ပြောင်းလဲသွားခြင်းကို အရှေ့အလယ်ပိုင်းနိုင်ငံများက ထူးထူးထွေထွေ အ့ံသြကြမည် မဟုတ်ပါ။ သို့သော်လည်း အမေရိကန်အနေနှင့် စစ်အေးကာလတစ်လျှောက် လုံခြုံရေးဆိုင်ရာ အခြေခံအချက်အလက်များပေါ်မှ သွေဖည်သွားသည်အထိ ဆုတ်ခွာနိုင်မည်တော့ မဟုတ်ပါ။

သမ္မတ ဂျိုးဘိုင်ဒင်အနေနှင့် သူ၏နိုင်ငံခြားရေးမူဝါဒဖြစ်သော -

(၁) အရှေ့အာရှဒေသ၌ တရုတ်၏ စစ်ရေးဆိုင်ရာ “စိန်ခေါ်မှု” ကို တုံ့ပြန်ဆောင်ရွက်ရေးနှင့်

(၂) ယူကရိန်းအပေါ် ရုရှား၏ စွက်ဖက်လာနိုင်ခြေ ပဋိပက္ခအတွက် ပြင်ဆင်ခြင်းတို့ကို ဦးစားပေးလျက်ရှိသည်။

လက်တွေ့မျက်တွေ့မြင်နေရသည်မှာ အာရှဒေသတွင် ပိုမိုအလေးပေးနိုင်ရေးအတွက် ပါရှန်ပင်လယ်ကွေ့နှင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်းရှိ အမေရိကန်တပ်အင်အားကို လျှော့ချရန် ပင်တဂွန်၏ခြေလှမ်းများကို တွေ့ရှိရပါမည်။

ဤနေရာ၌ ရှင်းလင်းစွာမြင်လာရသည်မှာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုအနေနှင့် အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသကို ဆယ်စုနှစ်နှစ်ခုစာ လက်နက်ကိုင်လျက် ဝင်ရောက်ကျူးကျော်ခဲ့ပြီးသကာလ၊ ပြဿနာများစွာကို မီးမွှေးထား ရစ်ခဲ့တော့မည်ဆိုသော အချက်ပင်ဖြစ်ပါသည်။ ထိုသို့ ကာလရှည်ကြာဆုံးရှုံးခဲ့ရမှုများက ပထဝီဝင်နိုင်ငံရေးအတွက် ပေးဆပ်မှုကြီးမားသလို ရန်သူများဝင်ရောက်လာစေရန် “အဟ” ကြီးကြီးဖန်တီးပေးရာ ရောက်နေပါသည်။

၀ါရှင်တန်၏ အရှေ့အလယ်ပိုင်း အင်စတီကျုအတွက် စာတမ်းတွင် အမေရိကန်တက္ကသိုလ်၊ နိုင်ငံတကာရေးရာဌာန ပါမောက္ခ မီဂန်အေစတီးဝပ်က “ရုရှားသည် အရှေ့အလယ်ပိုင်းအတွက် စစ်ရေးအင်အားချဲ့ထွင်နိုင်စွမ်း ကြီးမားစွာပိုင်ဆိုင်ပြီး တရုတ်ကလည်း ခါးပတ်တစ်ကွင်း လမ်းတစ်စင်း စီမံကိန်းအရ စီးပွားရေးတိုးချဲ့မှုများ ပြုလုပ်လျက်ရှိကြောင်း” ရေးသားခဲ့၏။

အဆုံးစွန်အားဖြင့် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုအနေနှင့် ချန်လှပ်ထားရစ်သော လေဟာနယ်တွင် အဆိုပါကမ္ဘာ့အင်အားကြီး နိုင်ငံများ၏ဝင်ရောက်နေရာယူမှုကို လက်ခံရတော့မည်ဖြစ်သည်။

အီရန်

အီရန်နှင့် နျူကလီးယားလက်နက်ဆိုင်ရာ အရေးအရာများကို ပြေလည်အောင် မဖြေရှင်းနိုင်ခဲ့ခြင်းက အမေရိကန်၏ အဓိကရည်မှန်းချက်မပြည့်ဝခဲ့ဟု ဆိုရမည်။ အီရန်၊ တရုတ်၊ ရုရှား၊ ပြင်သစ်၊ ဗြိတိန်နှင့် ဂျာမနီ တို့ပါဝင်သော နိုင်ငံစုံအစည်းအဝေးကို နိုဝင်ဘာ ၂၉ ရက်တွင် ဂျီနီဗာ၌ ကျင်းပရန် အစီအစဉ်ရှိသည်။

အစည်းအဝေး၏ရည်ရွယ်ချက်မှာ အီရန်၏ နျူကလီးယားအစီအစဉ်ကို ထိန်းသိမ်းမှုပြုပြီး စီးပွားရေးပိတ်ဆို့မှုများ လျှော့ချပေးရန် ၂၀၁၅ ခုနှစ် သဘောတူညီချက်ကို ပြန်လည်အသက်သွင်းနိုင်ရေး ဖြစ်ပါသည်။ ဘိုင်ဒင့်အရင်သမ္မတ ဒေါ်နယ်ထရန့်သည် ထိုသဘောတူညီချက်မှ ၂၀၁၈ ခုနှစ်၌ နုတ်ထွက်ခဲ့၏။

ဘိုင်ဒင်အနေနှင့် သဘောတူညီချက် အသစ်တစ်စုံတစ်ရာရရှိခဲ့သော် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုသည် မူလထားရှိပြီး ကတိကဝတ်များအပေါ် ပြန်လည်ရပ်တည်သွားလိုသည့်သဘောမျိုး ရှိနိုင်သည်။ အကြောင်းမှာ ၂၀၁၅ ခုနှစ် သဘောတူညီချက်သည် သမ္မတ အိုဘားမားက လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့ခြင်းဖြစ်ပြီး၊ ထရန့်က ခြေနှင့်ဖျက်ခဲ့သည်ဟု ဘိုင်ဒင်အဖို့ ရှုမြင်နိုင်သည်။

အကယ်၍ ဘိုင်ဒင်သည် ဤစာချုပ်နှင့် ပတ်သက်၍ အမေရိကန် အထက်လွှတ်တော်၏ သဘောတူညီချက်ကို ရယူနိုင်ခြင်းမရှိခဲ့လျှင် နောက်တက်လာမည့် သမ္မတတစ်ဆက်အတွက် ကြီးမားသော တွန်းအားတစ်ရပ်အဖြစ် ကျန်ရှိနေခဲ့ပေလိမ့်မည်။

လက်ရှိအခြေအနေအရ ဘိုင်ဒင်အစိုးရသည် အီရန်၏နျူကလီးယားအစီအစဉ်ကို အချိန်နှင့်တစ်ပြေးညီ အကျိုးရှိရှိ သဘောတူညီချက်ရရှိရန် ကြိုးပမ်းလျက်ရှိနေသည်။ ယခုလပိုင်းအတွင်း တီဟီရန်သည် လက်နက်အဖြစ် ထုတ်လုပ်နိုင်သော ယူရေနီယံအခြေပြု အစုအပုံများကို မြင်သာထင်သာ ပြသခြင်းဖြင့် ပိတ်ဆို့မှုအချို့ကို ကင်းလွတ်စေကာ ဆွေးနွေးစကားပြောရန် အခါသင့်၍ အခွင့်သာချိန်ဟု အချက်ပြလျက်ရှိနေသည်။

အများအမြင်တွင်တော့ တီဟီရန်က ပိတ်ဆို့မှုများကို ရပ်တန့်ပေးရမည့်အချိန်ဖြစ်ကြောင်း ခပ်မာမာတုံ့ပြန်ပါသည်။ မာနာမာ ထိပ်သီးဆွေးနွေးပွဲမတိုင်မီ အီရန်နျူကလီးယားအစီအစဉ် ဆွေးနွေးရေးအဖွဲ့ခေါင်းဆောင် အလီဘာဟာရီက ဗီယင်နာ အစည်းအဝေးသည် အရာအားလုံးကို ပြေလည်သွားသည်ထိ ဆွေးနွေးသွားနိုင်မည် မဟုတ်ကြောင်း ငြင်းချက်ထုတ်ခဲ့သည်။ “ကျွန်တော်တို့က နျူကလီးယားလက်နက်လျှော့ချရေးကိုပဲ ဦးတည်မှာ မဟုတ်ဘူး။ ဥပဒေနဲ့ အကျုံးမဝင်တဲ့၊ လူသားမဆန်တဲ့ ပိတ်ဆို့အရေးယူမှုတွေကို ဆွေးနွေးကြရမှာ” ဟု သူက ပြောဆိုခဲ့သည်။

အီရန်သည် မကြာလှသောအနာဂတ်၌ အရှေ့အလယ်ပိုင်းမှ အမေရိကန်တို့ အင်အားလျှော့ချ ဆုတ်ခွာသွားမည့်အရေးတစ်ခုတည်းကိုသာ စိုးရိမ်နေသည်မဟုတ်ပါ။

အာဖဂန်နစ္စတန်နမူနာကို ကြည့်လိုက်လျှင် ထင်ရှားလာပါလိမ့်မည်။ ဘိုင်ဒင်သည် အာဖဂန်နိုင်ငံအတွင်းရှိ အကြမ်းဖက်အုပ်စုများ ဖြစ်သော အိုင်အက်စ်နှင့် အယ်လ်ကေဒါတို့ကို အာဖဂန်စစ်တပ်က တိုက်ခိုက်နိုင်စွမ်းရှိသည်ဟု ယူဆကာ အမေရိကန်တပ်များကို ဆုတ်ခွာရန်ဆုံးဖြတ်ခဲ့၏။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက နှစ်နှစ်ဆယ်နီးပါး လေ့ကျင့်သင်တန်းပေးခဲ့သည့်တိုင် အာဖဂန်စစ်တပ်မှာ မျှော်လင့်သလို ဖြစ်မလာခဲ့ပါ။ ထိုရလဒ်အစား အကြမ်းဖက်အုပ်စုများနှင့် ပုလင်းတူဘူးဆို့ ဖြစ်နေသော တာလီဘန်အုပ်စိုးသူများသာ နေရာရသွားခဲ့ပါသည်။

အမေရိကန်တို့၏ အာဖဂန်ဆုတ်ခွာမှု သုံးလကြာပြီးနောက် အကြမ်းဖက်အုပ်စုများ ပြန်လည်ခေါင်းထောင်ထလာသည်။ အမေရိကန်လုံခြုံရေးမူဝါဒ၊ လက်ထောက်အတွင်းဝန် ကောလင်းခါးလ်သည် အထက်လွှတ်တော် ကော်မတီရှေ့မှောက်၌ အောက်တိုဘာလအတွင်း ထွက်ဆိုမှုပြုခဲ့ရာ အစ္စလာမ္မစ်နိုင်ငံတော် (IS) အုပ်စုများသည် အမေရိကန်ကို အာဖဂန်နစ္စတန်၌သာမက ဆီးရီးယားနှင့် အီရတ်၌ပါ တိုက်ခိုက်ကြကြောင်း၊ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကိုတိုက်ခိုက်ရန် နောက်ခြောက်လအတွင်း ပြင်ဆင်နိုင်ကြောင်း၊ “သူတို့ရည်ရွယ်ချက်က ခုပြောတဲ့အတိုင်းရှိနေတဲ့အတွက် ကျွန်တော်တို့ဘက်က ညီတူညီမျှ ဝီရိယထားရပါ့မယ်။ နိုးနိုးကြားကြားရှိပြီး တန်ပြန်ချေမှုန်းနိုင်ဖို့ ကျွန်တော်တို့ လိုအပ်ပါတယ်” ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။

အီရတ်နှင့် ဆီးရီးယား

အီရတ်စစ်တပ်အတွက်မှာမူ ပင်တဂွန်အရာရှိကြီးများက အာဖဂန်စစ်တပ်ကဲ့သို့ ပြိုမသွားစေရန် သတိပေးလျက်ရှိသည်။ ပုံစံတူနေသည်မှာ အမေရိကန်၏ စစ်ရေးလေ့ကျင့်သင်တန်းကို နှစ်ရှည်လများ ရယူခဲ့သည့်တိုင် အီရတ်စစ်တပ်သည် IS တို့ကို မယှဉ်နိုင်သေးပါ။ ယခင်လအတွင်း အီရတ်စစ်တပ်၏ အရည်အသွေးကို ပင်တဂွန်စစ်ဆေးရေးမှူးချုပ် ရှောင်အိုဒွန်နယ်လ်က အကဲဖြတ်ချက်ပြုခဲ့ရာ “စစ်ဆင်ရေးလုံခြုံမှု အားနည်းခြင်း” ၊ အိုင်အက်စ်နှင့်ပတ်သက်၍ “စစ်ဆင်ရေးအတွက် အချိန်မီသတင်းပေးပို့နိုင်မှု ပျက်ကွက်ခြင်း” ၊ “ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ထင်တစ်လုံးဖြစ်နေခြင်း” နှင့် “နည်းဗျူဟာထိန်းချုပ်နိုင်စွမ်း၊ တန်ပြန်စစ်ဆင်ရေးပူးပေါင်းနိုင်စွမ်း အားနည်းခြင်း” ဟု ရေးသားခဲ့ပါသည်။

ယခုနှစ်ကုန်ပိုင်းတွင် အမေရိကန် စစ်စခန်းများ အီရတ်မှမဆုတ်ခွာမီ ဤသတိပေးချက် ပေါ်ထွက်လာခြင်းဖြစ်ပြီး အီရတ်စစ်တပ်မှာတော့ ဘောင်ဘင်ခတ်ကာ ကျန်ရစ်ပေလိမ့်ဦးမည်။

နောက်ထပ်ဆက်ရမည်မှာ ဆီးရီးယားပြဿနာဖြစ်သည်။ မာနာမာအစည်းအဝေး၌ မေးခွန်းထုတ်ခဲ့သူတစ်ဦးက အောက်တိုဘာလအတွင်း ဆီးရီးယားနိုင်ငံတွင်းရှိ အမေရိကန်တပ်များကို အီရန်ကျောထောက်နောက်ခံပြု ပြည်သူ့စစ်များက ဒရုန်းနှင့်တိုက်ခိုက်ခဲ့ရာတွင် အမေရိကန်က အဘယ်ကြောင့် မတုံ့ပြန်နိုင်သည်ကို စောဒကတက်ခဲ့၏။ ဝန်ကြီးလွိုက်အော်စတင်အနေနှင့် “အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုဟာ ကိုယ့်ကိုယ်ကိုယ် ခုခံကာကွယ်ပိုင်ခွင့်ကို ထိန်းသိမ်းထားပါတယ်၊ ဘယ်အချိန် ဘယ်နေရာမှာ ဘယ်လိုလုပ်မယ်ဆိုတာကတော့ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ ရွေးချယ်မှုပါ” ဟု မရေမရာ ဖြေကြားခဲ့သည်။

အစ္စရေး

ဘိုင်ဒင်အစိုးရ၏ အာရှဒေသကို မဏ္ဍိုင်ပြုခြင်းနှင့်အတူ အရှေ့အလယ်ပိုင်းမှ အမေရိကန်၏ ငယ်ပေါင်းမိတ်ဆွေကြီးဖြစ်သော အစ္စရေးကိုပါ ၀ိ၀ါဒများအကြား ထားခဲ့သလို ဖြစ်နေသည်။

မာနာမာဆွေးနွေးပွဲအတွင်း အီရန်၏နျူကလီးယားပိုင်ဆိုင်မှုနှင့်ပတ်သက်၍ အနည်းဆုံးအတိုင်းအတာကို ညှိနှိုင်းကြရာတွင် အစ္စရေးအမျိုးသားလုံခြုံရေး အကြံပေးပုဂ္ဂိုလ် အီဗယ်ဟူလာတာနှင့် ဘိုင်ဒင်အစိုးရ၏ အရှေ့အလယ်ပိုင်း ထိပ်တန်းအကြံပေးပုဂ္ဂိုလ် မက်ဂါ့တို့အကြား အကြီးအကျယ် သဘောထားကွဲခဲ့ကြသည်။

အီရန်၏နျူကလီးယားကို ဟန့်တားနိုင်ရေးအတွက် အမေရိကန်က တစ်ဖက်လှည့်နှင့် အီရတ်အပေါ် ပ့ံပိုးဖြည့်ဆည်းနေမှုများကို အစ္စရေးအနေနှင့် အမြန်ဆုံးရပ်တန့်စေလိုသည်။ ဟူလာတာက “အစ္စရေးဟာ သူ့နိုင်ငံကိုသူ ကာကွယ်နိုင်စွမ်း ရှိတယ်။ အီရန်ကို ဆန့်ကျင်ဖို့ လိုအပ်တယ်ဆိုရင် ကျုပ်တို့ဟာ ကျုပ်တို့ ပြင်ဆင်နိုင်ပါတယ်” ဟု သူတို့၏ပိုင်းဖြတ်ချက်ကို ခပ်မာမာချပြခဲ့သည်။

မာ့ဂါ့ကတော့ သံခင်းတမန်ခင်းကို ပို၍အားသန်ကာ အီရန်နှင့် ဖျောင်းဖျဆွေးနွေးလျက် ပိတ်ဆို့မှုများကို ဖြေလျှော့မပေးမချင်း အီရန်သည် နျူကလီးယားတိုးချဲ့မှုကို ရပ်တန့်မည်မဟုတ်ကြောင်း အလေးအနက်ထား ပြောကြားခဲ့သည်။ သူကထရန့်အစိုးရအတွင်း သဘောထားတင်းမာသူများ၏ တဒင်္ဂဆုံးဖြတ်ချက်ကြောင့် တီဟီရန်ကို ယခုအခြေသို့ တွန်းပို့ခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်းနှင့် ပိတ်ဆို့မှုများ အောက်ဝယ် အီရန်အစိုးရ၏ လုပ်ရကိုင်ရကျဉ်းကျပ်ပုံတို့ကို ဇာတ်စုံခင်းပြခဲ့၏။

ဟူလာတာက “အီရန်ဟာ ကျုပ်တို့တတွေ ချိုချိုသာသာပြောပြီး အလျှော့ပေးနေရုံနဲ့ လိုက်လုပ်မှာမဟုတ်ဘူး။ သူတို့ အဲဒီလိုလုပ်ကို မလုပ်တာ” ဟု ခပ်ဆတ်ဆတ်တုံ့ပြန် ပြောဆိုခဲ့သည်။

ပြီးခဲ့သည့်လက အစ္စရေးစစ်ဦးစီးအရာရှိချုပ် ဒုတိယဗိုလ်ချုပ်ကြီး အဗစ်ကိုချာဗီက “စစ်ဆင်ရေးစီမံချက်များကို အရှိန်မြှင့်လုပ်ဆောင်နေကြောင်း၊ အီရန်နှင့် နျူကလီးယားစစ်ပွဲ ခြိမ်းခြောက်မှုအတွက် အသင့်အနေအထားရှိကြောင်း” ထုတ်ဖော်ပြောဆိုကာ အစ္စရေး၏ ခိုင်မာမြဲမြံမှုကို ထုတ်ဖော်ပြသခဲ့သည်။

ဤအချက်က အစ္စရေးဝန်ကြီးချုပ်နက် တာလီဘဲနက်အနေနှင့် စီမံချက်များကို ရေးဆွဲလေ့ကျင့်စေရန်အတွက် ဘတ်ဂျက်ခွင့်ပြုပြီးဖြစ်သည်ဟု အဓိပ္ပာယ်ရပါသည်။ အစ္စရေးအရာရှိများက အီရန်နျူကလီးယားထုတ်လုပ်ရေးယူနစ်များရှိရာ ကတုတ်ကျင်းများကို ဖောက်ခွဲဖျက်ဆီးပစ်နိုင်သည့် ဗုံးများရှိကြောင်း ပြောဆိုခဲ့ကြသည်။

အတိတ်နှင့်ပစ္စုပ္ပန် အပြန်ပြန်အလှန်လှန် သုံးသပ်ရသော် ထိလွယ်ရှလွယ်သည့် ပြဿနာများစွာစုဝေးရာ အရှေ့အလယ်ပိုင်းဒေသမှ ဘိုင်ဒင်အစိုးရ ဆုတ်ခွာမည့်ကိစ္စမှာ အပြောလွယ်သလောက် အလုပ်ခက်လှကြောင်း ပေါ်လွင်ထင်ရှားနေပါသည်။