ချာ့ဒ်နိုင်ငံတွင် ၀ါရင့်စစ်ပြန်ကြီးတစ်ဦးဖြစ်ပြီး အာဏာရှင်ဆန်သည့်ခေါင်းဆောင် အစ်ဒရစ်ဒက်ဘီ အစ်နိုသေဆုံးမှုသည် ချာ့ဒ်နိုင်ငံအနာဂတ်နှင့်  မြောက်အာဖရိက၏ ဆာဟေးဒေသတွင် ဂျီဟတ်အဖွဲ့များကို နှိမ်နင်းသည့်အားထုတ်ကြိုးပမ်းမှုများကို ရေရာမှုမရှိသည့်အခြေအနေသို့ ရောက်ရှိစေခဲ့သည်။

ဒက်ဘီသေဆုံးသွားကြောင်း စစ်တပ်က ဧပြီ ၂၀ ရက်တွင် ကြေညာခဲ့ပြီးတစ်ရက်အကြာတွင် အေအက်ဖ်ပီသတင်းဌာနက စိတ်ဝင်စားမှုများနေသည့် မေးခွန်းများကို သုံးသပ်ဖော်ပြခဲ့သည်။

ဒက်ဘီ မည်ကဲ့သို့သေဆုံးခဲ့သနည်း

စစ်တပ်၏ထုတ်ပြန်ချက်အရ ဒက်ဘီသည် လစ်ဗျားနိုင်ငံတွင်အခြေစိုက်သည့် အစိုးရဆန့်ကျင်သည့် သူပုန်များ ဝင်ရောက်လာမှုကို တွန်းလှန်ရန် နိုင်ငံမြောက်ပိုင်းတွင် ၎င်း၏တပ်ဖွဲ့များကိုဦးဆောင်ညွှန်ကြားခဲ့ပြီး ရှေ့တန်းတွင်ရရှိခဲ့သည့် ဒဏ်ရာများဖြင့်သေဆုံးသွားခဲ့သည်ဟု ဆိုုသည်။

အာဏာနှင့် ကိုယ်ရောင်ကိုယ်ဝါကို စစ်ရေးကျွမ်းကျင်မှုအပေါ် အခြေတည်ထားသည့် စစ်ပြန်ကြီးဒက်ဘီ၏ ယင်းအပြုအမူမျိုးသည် သာမန်အမျိုးသားတစ်ဦးနှင့်မတူဘဲ တစ်မူထူးခြားနေသည်ဟု လေ့လာသူများက ပြောကြားခဲ့သည်။

“မြေပြင်ကလူတွေပြောပုံအရဆိုရင် သူ (ဒက်ဘီ) ဟာ မြို့တော်ထဲကို သူပုန်တွေဝင်လာမှာကို အရမ်းစိုးရိမ်နေတဲ့ပုံပါပဲ” ဟု ၀ါရှင်တန်ရှိ အတ္တလန္တိတ်ကောင်စီ သုတေသနအဖွဲ့မှ ဆာဟေးဒေသကျွမ်းကျင်သူ ကင်မရွန်းဟတ်ဒန်က အေအက်ဖ်ပီသို့ ပြောကြားခဲ့သည်။

“သူ့စစ်သားတွေကို အားတက်စေဖို့နဲ့ စကားပြောဖို့ သူရှေ့တန်းကို ထွက်သွားခဲ့ပါတယ်” ဟု ၎င်းက ပြောကြားခဲ့သည်။

Jeune Afrique မဂ္ဂဇင်းကမူ ယင်းဖြစ်စဉ်ကို အမြင်တစ်မျိုးဖြင့်ဖော်ပြခဲ့သည်။

ချာ့ဒ်နိုင်ငံတွင် လူမျိုးစုနှင့် မိသားစုဝင်များကြား ပြိုင်ဆိုင်မှုများနှင့် စစ်တပ်၏ လျှို့ဝှက်သည့် အစဉ်အလာတို့ကိုထောက်ရှုပြီး လုပ်ကြံသတ်ဖြတ်ခံရနိုင်ခြေရှိသည့် အချက်ကိုလည်း ကနဦးဖြစ်နိုင်ခြေအဖြစ် ရှုမြင်နိုင်သည်။

လက်ရှိမည်သူထိန်းချုပ်နေသနည်း

လက်ရှိ စစ်ကောင်စီကို ဦးဆောင်နေသည့် အသက် ၃၇ နှစ်အရွယ် ကြယ်လေးပွင့်  ဗိုလ်ချုပ်ကြီး မာဟာမက်အစ်ဒရစ်ဒက်ဘီသည်  ၁၉၉၀ ပြည့်နှစ်အာဏာသိမ်းမှုဖြစ်ပွားပြီးကတည်းက ချာ့ဒ်နိုင်ငံကို အုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် သူ့ဖခင်ဒက်ဘီ၏နေရာကို အစားထိုးတာဝန်ယူသွားမည်ဟု စစ်တပ်က ကြေညာခဲ့သည်။

နိုင်ငံတွင်းရှိ အခြားနိုင်ငံရေးအဖွဲ့အစည်းများကိုဘေးချိတ်ပြီး အာဏာလွှဲပြောင်းရယူမှုသည် အာဏာသိမ်းမှုဖြစ်သည်ဟု အတိုက်အခံအဖွဲ့များက ရှုတ်ချခဲ့ကြသည်။

“ချာ့ဒ်နိုင်ငံရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေနဲ့အညီ ငြိမ်းချမ်းစွာအာဏာလွှဲပြောင်းရေးကို ကျွန်တော်တို့ထောက်ခံပါတယ်” ဟု အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဌာနက ပြောကြားခဲ့သည်။

ဒက်ဘီ၏ သားဖြစ်သူသည် သမ္မတ၏တာဝန်များကို သိမ်းပိုက်မည့်ပြီး လက်နက်ကိုင်တပ်ဖွဲ့များ၏ အကြီးအကဲအဖြစ် တာဝန်ယူသွားမည့်ကိစ္စကို အမေရိကန်က ဧပြီ ၂၀ ရက်တွင် ရှုတ်ချခဲ့သည်။

ဧပြီ ၁၁ ရက်က ကျင်းပခဲ့သည့် ပြိုင်ဆိုင်မှုပြင်းထန်သည့် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် ဒက်ဘီအနိုင်ရရှိကြောင်း တရားဝင်ကြေညာချက်ထွက်ပေါ်ခဲ့ပြီး တစ်ရက်အကြာတွင် စစ်တပ်က ဒက်ဘီသေဆုံးကြောင်း ထုတ်ပြန်ခဲ့ ခြင်းဖြစ်သည်။

“အဆိုးဆုံးအခြေအနေအပါအဝင် ဘာမဆိုဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ အခုက အရမ်းတင်းမာတဲ့ အနေအထားတစ်ခုဖြစ်နေပါတယ်” ဟု ပါရီနန်တာရီ တက္ကသိုလ်မှ ချာ့ဒ်အရေး ကျွမ်းကျင်သည့် ပြင်သစ်ပညာရှင် မာရီလီဒီဘို့စ်က ပြောကြားခဲ့သည်။

လေ့လာစောင့်ကြည့်သူအချို့ကမူ မာဟာမက်သည် ဖခင်ဖြစ်သူ ဒက်ဘီ၏ခြေရာကိုနင်းနိုင်ရန် အခက်အခဲများရှိလာလိမ့်မည်ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။

“ပြီးခဲ့တဲ့နှစ်လောက်က အခုလိုမျိုးဖြစ်ခဲ့မယ်ဆိုရင် အခြေအနေကတစ်မျိုးတစ်ဖုံ ပြောင်းလဲသွားနိုင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ဒက်ဘီကို နောက်ထပ် ဆယ်စုနှစ် ဒါမှမဟုတ် အဲဒီထက်ပိုပြီး အာဏာတည်မြဲနေစေမယ့် မှန်ကန်မှုမရှိတဲ့ ရွေးကောက်ပွဲရလဒ်ကြောင့် အခုဆိုရင် လူထုကြားမှာ အမျက်ဒေါသတွေ၊ မကျေနပ်ချက်တွေနဲ့ ခံပြင်းမှုတွေဟာ ပိုမိုမြင့်တက်လာပါတယ်”ဟု အတ္တလန္တိတ် ကောင်စီမှ ဟတ်ဆန်က ပြောကြားခဲ့သည်။

သူပုန်များ၏ အခြေအနေ

ဒက်ဘီကို သတ်ဖြတ်ခဲ့သည့် သူပုန်များသည် ချာ့ဒ်ပြောင်းလဲရေးနှင့် သင့်မြတ်ရေးတပ်ဦး (FACT) မှဖြစ်သည်ဟု စစ်တပ်က ပြောကြားခဲ့ပြီး ယင်းသူပုန်များသည် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲပြုလုပ်သည့်နေ့တွင် အကြီးစားတိုက်ခိုက်မှုများစတင်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

ယင်းသူပုန်များသည် နှစ်ပေါင်းများစွာ ကြာပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်ပွားမှုကြောင့် လက်နက်များလွယ်ကူစွာရရှိနိုင်သည့် လစ်ဗျားနိုင်ငံတွင် အခြေစိုက်သည်။

ဒက်ဘီသေဆုံးသည့်နေရာသည် ကာနမ်ဒေသတွင်ဖြစ်သည်။ ထို့ကြောင့် သူပုန်များသည် လက်နက်များစွာတင်ဆောင်ထားသည့် ထရပ်ကားများဖြင့် မြောက်ပိုင်းနယ်စပ်မှ မိုင်ပေါင်းရာချီ ဝင်ရောက်ခဲ့သည့်အချက်ကို ညွှန်ပြနေသည်။

ချာ့ဒ်စစ်တပ်ကမူ သီတင်းတစ်ပတ်ကျော် တိုက်ခိုက်မှုများဖြစ်ပွားခဲ့ပြီးနောက် သူပုန်များကို နှိမ်နင်းနိုင်ခဲ့ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။

သို့သော်သူပုန်များက ၎င်းတို့သည် အင်ဂျာမီနာမြို့တော်ထဲသို့ ဝင်ရောက်မည်ဟု ဧပြီ ၁၉ ရက်က အစီရင်ခံစာထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။

“အပစ်အခတ် ချက်ချင်းရပ်စဲဖို့ဆိုတာ သေရေးရှင်ရေးတမျှအရေးကြီးပါတယ်”ဟု အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ အကျပ်အတည်း စီမံခန့်ခွဲရေးအဖွဲ့မှ ကျွမ်းကျင်သူ သီဘောက်လီဆူယာက ပြောကြားခဲ့သည်။

နိုင်ငံရေးအသွင်ကူးပြောင်းမှုတစ်ခုလော

အတိုက်အခံများကမူ မာဟာမက်၏ အာဏာလွှဲပြောင်းရယူမှုသည် ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် မညီဘဲ အာဏာသိမ်းမှုဖြစ်ကြောင်း ရှုတ်ချခဲ့သည်။သို့သော်လည်း အတိုက်အခံများသည် စုစည်းမှုမရှိဘဲ သဘောထားများကွဲလွဲနေကြကာ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင်လည်း ဒက်ဘီအား လောက်လောက်လားလားယှဉ်ပြိုင်နိုင်ခြင်းမရှိခဲ့ပေ။

ရွေးကောက်ပွဲမတိုင်မီ အတိုက်အခံများ၏ လမ်းပေါ်ထွက်ဆန္ဒပြမှုများ နှိမ်နင်းခံခဲ့ရသည်။

“အရေးပေါ် ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းမှုတွေလုပ်ဆောင်ဖို့ လိုအပ်နေပြီလို့ ကျွန်တော်ထင်ပါတယ်” ဟု ဒက်ဘီ၏ ပြိုင်ဘက် ဆာလားကက်ဇာဘိုက အေအက်ဖ်ပီသို့ ပြောကြားခဲ့သည်။

စီးပွားရေး စိန်ခေါ်မှုများ

ကုလသမဂ္ဂ၏ သတ်မှတ်ချက်အရချာ့ဒ်နိုင်ငံသည် ကမ္ဘာ့ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှု တတိယအနည်းဆုံးနိုင်ငံဖြစ်နေသည်။

ချာ့ဒ်နိုင်ငံတွင် ခိုင်မာအားကောင်းသည့် ရေနံမှရရှိသည့် အခွန်ငွေသည် ပြည်တွင်း အသားတင်ကုန်ထုတ်လုပ်မှု၏ ၄၀ ရာခိုင်နှုန်းရှိပြီး နိုင်ငံ့ဝင်ငွေ စုစုပေါင်း၏ ၆၀ ရာခိုင်နှုန်းကျော်ရှိခဲ့သော်လည်း ၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံ့လူဦးရေ၏ ၄၂ ရာခိုင်နှုန်းသည် ဆင်းရဲမွဲတေမှုကို သတ်မှတ်ခွဲခြားထားသည့် စည်းအောက်တွင်ရှိခဲ့သည်ဟု ကမ္ဘာ့ဘဏ်က ပြောကြားခဲ့သည်။

ထို့ကြောင့် အစ်ဒရစ်ဒက်ဘီနှင့် ၎င်း၏ နီးစပ်သူများသည် နိုင်ငံ့ဘဏ္ဍာကို နှစ်ပေါင်း ၃၀ ကြာ ကိုယ်ကျိုးအတွက်အသုံးချခဲ့သည်ဟု အတိုက်အခံများနှင့် နိုင်ငံတကာ အကူအညီပေးရေးအဖွဲ့များက စွပ်စွဲခဲ့ကြသည်။

“ပညာတတ် လူငယ်တွေအများစုဟာ အလုပ်ရှာမရလို့ အငှားကားယာဉ်မောင်းအဖြစ်နဲ့ပဲ အဆုံးသတ်သွားကြပါတယ်။ အဲဒါကြောင့် လူထုရဲ့ မကျေနပ်ချက်တွေဟာ အာဏာရှိသူတွေအတွက်တော့ အန္တရာယ်ဖြစ်စေနိုင်ပါတယ်ဟု ပါရီနန်တာရီတက္ကသိုလ်မှ ချာ့ဒ်နိုင်ငံရေး သိပ္ပံသုတေသနပညာရှင် ကယ်လ်မာ မာနာတူမာက ပြောကြားခဲ့သည်။