နိုက်ဂျာနိုင်ငံ အရှေ့မြောက်ပိုင်း၏ သဲကန္တာရတစ်လျှောက် ခြေလျင်ခရီးရှည်ကြီးကို ဖြတ်သန်းခဲ့ပြီးနောက် ဆာဟယ်ဒေသရှိ အံ့သြဖွယ်အကောင်းဆုံးနှင့် ခရီးပန်းရကျိုးနပ်သော ရှုခင်းများမှတစ်ခုဖြစ်သည့် ဆာဟာရသဲများပေါ်ရှိ ကျောက်တုံးများပေါ်တွင် သဲနှင့် ရွှံ့များဖြင့် တည်ဆောက်ထားသော ခံတပ်ရွာများကို တွေ့မြင်ရသည်။

Djado ကုန်းပြင်မြင့်၏ “ksars” ဟု လူသိများသည့် ခံတပ်မြို့များကို မရောက်ရှိမီ ခေတ်အဆက်ဆက်မှ ခရီးသွားများသည် ယင်းနေရာတွင်ရပ်၍ ၎င်းတို့ဖန်တီးထားသော သူရဲခိုရှိသောနံရံများ၊ ကင်းစောင့်မျှော်စင်များ၊ လျှို့ဝှက်လမ်းကြောင်းများနှင့် ရေတွင်းများကို ရင်သပ်ရှုမောဖွယ် စူးစမ်းကြည့်ရှုကြလေ့ရှိပြီး ၎င်းတို့အားလုံးကို ကျွမ်းကျင်စွာတည်ဆောက်ထားကြသော်လည်း မည်သူတည်ဆောက်ခဲ့ကြသည်ကိုမူ မသိရှိကြပေ။

ပူလောင်ပြီး လူသူဝေးသည့်ဒေသတွင် ယင်းတပ်စခန်းကို တည်ဆောက်ရန် မည်သူရွေးချယ်ခဲ့ခြင်းနှင့် မည်သည့်အတွက်ကြောင့် တည်ဆောက်ခဲ့ခြင်းတို့မှာမူ အဖြေမရှိသော မေးခွန်းများအဖြစ် ကျန်ရှိနေသည်။ နောက်ထပ်သိရှိလိုကြသည်မှာ မည်သည့်အတွက်ကြောင့် ၎င်းတို့အား စွန့်ပစ်ထားခဲ့သနည်းဟူသည့် မေးခွန်းပင် ဖြစ်သည်။

ယင်းလျှို့ဝှက်ဆန်းကြယ်မှုများကို ရှင်းပြရန် ရှေးဟောင်းသုတေသန တူးဖော်ခြင်းများ သို့မဟုတ် သိပ္ပံနည်းကျလေ့လာခြင်းများကိုမူ ပြုလုပ်ခဲ့ခြင်းမရှိသေးပေ။

Djado ကုန်းပြင်မြင့်သည် နိုက်ဂျာ၏ မငြိမ်မသက်မှုများ ဖြစ်ပွားနေသည့် လစ်ဗျားနယ်စပ်အနီး နီရာမေမြို့တော်မှ မိုင် ၈၀၀ အကွာရှိ Kawar အိုအေစစ်ဒေသတွင် တည်ရှိသည်။

Kawar ဒေသသည်တစ်ချိန်က စခန်းချလှည်းများအတွက် ဆာဟာရတစ်ဝန်းကုန်သွယ်ရေး လမ်းဆုံဖြစ်ခဲ့သော်လည်း လက်ရှိတွင် မူးယစ်ဆေးဝါးနှင့် လက်နက်တရားမဝင်ကုန်သွယ်မှုအတွက် အချက်အချာဖြစ်လာခဲ့သည်။

၎င်း၏ဆိုးရွားလှသော ဂုဏ်သတင်းသည် ထိုနေရာသို့ လာရောက်စူးစမ်းရန်ဆုံးဖြတ်ထားသော ခရီးသွားများမှလွဲ၍ အားလုံးအတွက် အဟန့်အတားဖြစ်နေသည်။

“၂၀၀၂ ခုနှစ်ကတည်းက Kawar ဒေသကို ဘယ်ပြည်ပခရီးသွားမှ လာရောက်လည်ပတ်တာမျိုး မရှိပါဘူး” ဟု Djado ကုန်းပြင်မြင့်တည်ရှိသည့် ချီရာဖာဒေသ၏ မြို့တော်ဝန် ဆစ်ဒီအဘာလောင်ယူရယ်က ပြောကြားခဲ့သည်။

“ဒီဒေသသာ ခရီးသွားကဏ္ဍအဆင်ပြေ ကောင်းမွန်မယ်ဆိုရင်တော့ ဒေသခံတွေအတွက် စီးပွားရေးအလားအလာရှိမှာဖြစ်ပါတယ်” ဟု ၎င်းက ပြောကြားခဲ့သည်။

၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် ရွှေကိုရှာဖွေတွေ့ရှိခဲ့ခြင်းသည် အဆိုးထဲမှအကောင်းတစ်ခုဖြစ်လာခဲ့သည်။ အနောက်အာဖရိကတစ်ဝန်းမှ မိုင်းလုပ်သားများ စုပြုံရောက်ရှိလာခဲ့ပြီး စီးပွားရေး ပြန်လည်နာလန်ထူလာသော်လည်း တောင်များတွင် ဓားပြများ ထူပြောလာခဲ့သည်။

မျက်နှာစိမ်းအနည်းငယ်သာ ခံတပ်မြို့များသို့ လာရောက်ရန် စိတ်ဝင်စားဖွယ်ရှိကြသည်။

■ ဆိုးရွားသောစီးနင်းမှုများ

မြို့တော်ဝန်သည် ဒေသ၏ သမိုင်းကြောင်းကို ပြောပြချိန်တွင် သတိထားနေရပြီး လူအများအပြားသည် ဗဟုသုတပိုင်းတွင် ကွာဟမှုရှိကြောင်း လက်ခံပြောကြားခဲ့သည်။

ချီယာဖာမြို့တွင် စခန်းချပြီး ယင်းနေရာ၏ မူလဇာစ်မြစ်ကို ဖော်ထုတ်ရန်ကြိုးပမ်းမှုတွင် အောင်မြင်မှုမရခဲ့သော ကိုလိုနီခေတ် ပြင်သစ်စစ်ဘက်အရာရှိ အဲဘတ်လီရောဗ့်ရူရာ၏ လုပ်ငန်းဆောင်ရွက်များကို သိမ်းဆည်းထားသော ၎င်း၏ဗီရိုအတွင်းရှိ ဓာတ်ပုံမှတ်တမ်းဟောင်းများကို ရည်ညွှန်းပြောကြားခဲ့သည်။

ရှေးလွန်လေပြီးသောခေတ်ကတည်းက ယင်းဒေသတွင် တည်ရှိသော ဆို (Sao) လူသားများသည် Kawar တွင် ပထမဆုံးလူသိများသော နေထိုင်သူများဖြစ်ပြီး ပထမဆုံးခံတပ်နေရာများကို တည်ဆောက်ခဲ့ဖွယ်ရှိသည်။

သို့သော် ၎င်းတို့အခြေချနေထိုင်သည့် အချိန်ကာလအတိအကျမှာမူ ၀ိုးတိုးဝါးတားမျှသာဖြစ်သည်။ ခံတပ်မြို့များတွင် နေထိုင်နေသေးသူအချို့တွင် အုန်းလက်ခေါင်မိုးများရှိနေသေးသည့်အတွက် နောက်ပိုင်း၌ ၎င်းတို့တည်ဆောက်ခဲ့ကြဖွယ်ရှိနေသည်။

၁၃ ရာစုမှ ၁၅ ရာစုအတွင်း ကာနူရီလူမျိုးများသည် ယင်းနေရာတွင် အခြေချနေထိုင်ခဲ့ကြသည်။

၎င်းတို့၏အိုအေစစ် ယဉ်ကျေးမှုသည် ရေကြည်ရာ မြက်နုရာလှည့်လှည်နေထိုင်ကြသည့် ကျူးကျော်သူများဖြစ်သော Tuaregs၊ Arabs နှင့် နောက်ဆုံး Toubou တို့၏ ဆက်တိုက်ကျူးကျော်မှုများကြောင့် ၁၈ ရာစုနှင့် ၁၉ ရာစုတို့တွင် ပျက်စီးလုနီးပါးဖြစ်ခဲ့သည်။

၂၀ ရာစုအစောပိုင်းတွင် ဥရောပတိုက်သားများရောက်ရှိလာခြင်းသည် ကျူးကျော်သူများကို ခုခံကာကွယ်ခြင်းအဖြစ် ခံတပ်မြို့များ၏အဆုံးသတ်အစပိုင်းကို ဖော်ကျူးခဲ့သည်။ ပြင်သစ်စစ်တပ်က ၁၉၂၃ ခုနှစ်တွင် ယင်းနေရာကို သိမ်းယူခဲ့သည်။

ယနေ့ခေတ်တွင် ကာနူရီနှင့် Toubou တို့သည် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ရောယှက်နေထိုင်ကြသော်လည်း မိုင် (mai) ဟုခေါ်သော ဒေသ၏ရိုးရာခေါင်းဆောင်များသည် ကာနူရီမျိုးဆက်မှ ဆင်းသက်လာသူများဖြစ်သည်။

၎င်းတို့သည် ဓလေ့ထုံးတမ်းဆိုင်ရာသြဇာရှိသူများဖြစ်ကြသည့်အပြင် ပါးစပ်ရာဇဝင်ကို ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်သူများလည်း ဖြစ်သည်။ သို့သော်၎င်းတို့၏ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်မှုများရှိသည့်တိုင် အများစုသည်လျှို့ဝှက်ချက်များအဖြစ် ဆက်လက်တည်ရှိနေကြသည်။

“ကျွန်တော့်ရဲ့အဖိုးတွေကတောင်မသိတာ ကျွန်တော်တို့မှာလည်းသိမ်းထားစရာ မှတ်တမ်းတွေမရှိပါဘူး”ဟု ကာနူရီခေါင်းဆောင် ကီရာရီကီလာယူအေဘာရီချီဂူက ပြောကြားခဲ့သည်။

■ အမွေအနှစ်များခြိမ်းခြောက်ခံရခြင်း

Djado ကုန်းပြင်မြင့်တောင်ပိုင်း ကီလိုမီတာသုံးရာအကွာတွင် Fachi အိုအေစစ် တည်ရှိပြီး ယင်းနေရာသည် ၎င်း၏ခံတပ်နှင့် ပကတိအတိုင်း ခြေရာလက်ရာမပျက်ရှိနေသေးသည့် နံရံများတည်ရှိနေသောမြို့ဟောင်းကြောင့် လူသိများထင်ရှားသည်။

ရှေးကျသောမြို့၏ အချို့အထင်ကရနေရာများကို ရိုးရာအခမ်းအနားများ ကျင်းပရန်အတွက် ဆက်လက်အသုံးပြုလျက်ရှိသည်။

ဖာချီမြို့၏ ဓလေ့ထုံးတမ်းဆိုင်ရာသြဇာရှိသူ ကီရာရီဆီဒီချာဂမ်က ယင်းခံတပ်သည် နှစ်သက်တမ်းပေါင်းနှစ်ရာထက်မနည်းရှိသည်ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။

“ကျွန်တော်တို့သိထားတဲ့ အချက်အလက်အရ တူရကီကနေလာတဲ့ အာရပ်တစ်ဦးရှိပြီး သူကဒီနေရာမှာ ခံတပ်ဆောက်ဖို့ စိတ်ကူးကို လူတွေကိုပြောပြခဲ့ပါတယ်” ဟု ၎င်းက တူရကီနိုင်ငံသားများလွှမ်းမိုးမှု ယူဆချက်များကို ပြန်လည်အမှတ်ရပြောကြားခဲ့သည်။

အပျက်အစီးများသည် ဂုဏ်ယူစရာအချက်ဖြစ်သော်လည်း သားစဉ်မြေးဆက်များက ယင်းပြိုကျနေသော အဆောက်အအုံများသည် မိုးရွာသွန်းမှု၏ ခြိမ်းခြောက်မှုနှင့်ရင်ဆိုင်နေရပြီး ကောင်းစွာကာကွယ်ပေးနိုင်မှု မရှိမည်ကို စိုးရိမ်နေကြသည်။

၂၀၀၆ ခုနှစ်ကတည်းက Djado ကုန်းပြင်မြင့်သည် UNESCO ၏ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ် နေရာများ၏ ယာယီစာရင်းမှပျောက်ကွယ်ခဲ့သည်။

“ဒီနေရာကို UNESCO ရဲ့ ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာအဖြစ် သတ်မှတ်ဖို့အရမ်းအရေးကြီးပါတယ်” ဟု ချာဂမ်ကပြောကြားခဲ့သည်။

“ကျွန်တော်တို့တွေက ဒီခံတပ်မှာ ကျွန်တော်တို့ကိုယ်ကျွန်တော်တို့ ပြန်လည်အမှတ်ရနေပါတယ်။ ဒါဟာ ကျွန်တော်တို့ရဲ့ယဉ်ကျေးမှုတစ်စိတ်တစ်ပိုင်းဖြစ်ပြီး ကျွန်တော်တို့ရဲ့ သမိုင်းတစ်ရပ်လုံးလည်းဖြစ်ပါတယ်” ဟု ၎င်းက ပြောကြားခဲ့သည်။ Ref:AFP