ကိုလိုနီခေတ်က ဘီနင်နိုင်ငံမှ ဗြိတိသျှတို့ လုယူသွားခဲ့ပြီး နာမည်ကျော်ပြတိုက်တစ်ခု၌ ထားရှိခဲ့ဖူးသည့် ကြေးရုပ်လုံးကြွတစ်ခုကို တွေ့ရစဉ် (Photo-Justiceinfo)

ကင်ညာနှင့် နိုင်ဂျီးရီးယားတို့မှသည် တောင်အာဖရိနှင့် ယူဂန္ဓာတို့အထိ အဲလိဇဘတ်ဘုရင်မ နတ်ရွာစံမှုသည် တရားဝင်ဝမ်းနည်းကြောင်း ပြောကြားမှုများ၊ ဆယ်စုနှစ်ခုနစ်ခုကြာ နန်းစံသက်အတွင်း ၎င်း၏ အာဖရိကခရီးစဉ်များနှင့်ပတ်သက်၍ အမှတ်ရစရာများ၊ ဝမ်းနည်းစရာများဖြင့် ဖြေမဆည်နိုင်ဖြစ်ခဲ့ရသည်။

သို့ရာတွင် ဗြိတိန်ဘုရင်မ ကံတော်ကုန်သွားခြင်းသည် အာဖရိက၏ကိုလိုနီဆိုင်ရာ အတိတ်နှင့်ပတ်သက်၍ ထိရှလွယ်သော အငြင်းအခုံကို ပြန်လည်ပေါ်ပေါက်စေသည်။

အတိတ်ကကျူးလွန်ခဲ့သော ရာဇဝတ်မှုများကို တောင်းပန်ရန်၊ လန်ဒန်နှင့် ပါရီတို့ရှိ ပြတိုက်များတွင် နှစ်ပေါင်းများစွာ ထိန်းသိမ်းထားခဲ့သော ခိုးယူခံရသည့် အာဖရိကရှေးဟောင်းပစ္စည်းများ ပြန်ပေးရန်တို့အတွက် ဥရောပနိုင်ငံများအနေဖြင့် ၎င်းတို့၏ ကိုလိုနီသမိုင်းများကို ပြန်လည်စဉ်းစားရန် ဖိအားပေးခံနေရချိန်တွင် အဲလိဇဘတ်ဘုရင်မကြီး နတ်ရွာစံသွားခြင်းဖြစ်သည်။

အမွှမ်းတင်ခံရသော ပုဂ္ဂိုလ်ကို ဆုံးရှုံးရခြင်းအတွက် ဝမ်းနည်းစကားပြောခဲ့ကြသူများထဲတွင် နိုင်ဂျီးရီးယားသမ္မတ မူဟာမာဒူဘူဟာရီနှင့် ကင်ညာသမ္မတ အူဟူရူကင်ယတ်တာတို့ ပါဝင်ကြသည်။

အာဖရိကတိုက်သားအများစုမှာ အဲလိစဘတ်အုပ်စိုးသည့် ပထမဆုံးဆယ်စုနှစ်အတွင်းတွင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့သော ဖြစ်ရပ်များအပါအဝင် ကိုလိုနီခေတ်မှ အဖြစ်ဆိုးများကို ပိုအမှတ်ရကြသည်။

အနည်းဆုံး လူ ၁၀၀၀၀ သေဆုံးခဲ့ရသည့် ရှစ်နှစ်ကြာပုန်ကန်မှုအပြီး ၁၉၆၃ ခုနှစ်တွင် ကင်ညာနိုင်ငံသည် ဗြိတိန်ထံမှ လွတ်လပ်ရေးရသည်။

Mau Mau ပုန်ကန်မှုအတွင်း မတရားဖိနှိပ်ခံသည့် ကင်ညာနိုင်ငံသား ၅၀၀၀ ကျော်ကို လျော်ကြေးပေးရန် ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ဗြိတိန်က သဘောတူခဲ့ရာ လျော်ကြေးပမာဏမှာ ပေါင်သန်း ၂၀ နီးပါး (အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၃ သန်း) ဖြစ်သည်။

“ဘုရင်မသည် ကင်ညာပြည်သူများ ၎င်းတို့၏နိုင်ငံတွင် ရက်ရက်စက်စက်နှိမ်နင်းခံရခြင်းနှင့် နှစ်ဦးနှစ်ဖက်အကျိုးရှိသော ဆက်ဆံရေးစသည့် ကောင်းဆိုးနှစ်တန်ရောနေသောသမိုင်းကို ထားရစ်ခဲ့သည်” ဟု ကင်ညာအကြီးဆုံးသတင်းစာ The Daily Nation က သီတင်းပတ်ကုန်ခေါင်းကြီးပိုင်းတွင် ရေးခဲ့သည်။

ဖခင်နတ်ရွာစံခဲ့ပြီး အဲလိဇဘတ်က ဘုရင်မဖြစ်လာသည့် ၁၉၅၂ခုနှစ်တွင် အဲလိစဘတ်သည် ကင်ညာကို လာရောက်ခဲ့သည်။ “လွတ်လပ်ရေးတောင်းဆိုခြင်းမှာ ကြီးမားသောအပြစ်ဖြစ်နေသည့် ပြည်သူများအပေါ် ကျူးလွန်သော ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများနှင့်အတူ နောက်ကကပ်ပါလာသောအရာသည် ကင်ညာသမိုင်းတွင် သွေးထွက်သံယိုများခဲ့သော ကာလအပိုင်းအခြားတစ်ခု ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဗြိတိန်နှင့်ဆက်ဆံရေးသည် အကျိုးရှိသည် ဆိုသော်လည်း ဆိုခဲ့ပါရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများကိုကား မေ့ပစ်ရန်ခက်သည်” ဟု The Daily Nation က ရေးသည်။

အဖိုးတန်ပစ္စည်းများနှင့် Biafra စစ်ပွဲ

အတိတ်မှ ပစ္စည်းများကို မူလနိုင်ငံများထံ မကြာမီက ပြန်လည်ပေးအပ်သည့်အခါ နိုင်ဂျီးရီးယားနှင့် အိမ်နီးချင်းဘီနင်တို့မှာ ကိုလိုနီခေတ်အတွင်း လုယက်ယူငင်ခံရသော ရှေးဟောင်းပစ္စည်းထောင်ပေါင်းများစွာကို ဗြိတိန်နှင့် ပြင်သစ်တို့ထံမှ ပြန်လည်လက်ခံရရှိခဲ့သည်။ ထိုပစ္စည်းများမှာ ပထမဆုံးအကြိမ် ပြန်လည်ရရှိသော ရှေးဟောင်းပစ္စည်းများဖြစ်သည်။

နိုင်ဂျီးရီးယား၏ Benin Bronzer ဟုခေါ်၍ ၁၆ ရာစုနှင့် ၁၈ ရာစုကြေးပြားများနှင့် ကြေးရုပ်များမှာ ရှေးဘီနင်ဘုရင့်နိုင်ငံတော်၏ နန်းတော်မှ ခိုးယူခံခဲ့ရပြီး အမေရိကန်နှင့် ဥရောပတို့ရှိ ပြတိုက်များထဲ ရောက်နေကြသည်။

နိုင်ငံ၏သမိုင်းသည် ဒုတိယမြောက်အဲလိဇဘတ်ဘုရင်မနှင့်သက်ဆိုင်သည့် အခန်းကဏ္ဍမပါဘဲ ဘယ်တော့မှ ပြည့်စုံလိမ့်မည်မဟုတ်ဟု နိုင်ဂျီးယားသမ္မတဘူဟာရီက ပြောကြားခဲ့သည်။

လူအချို့က နိုင်ဂျီးရီးယားလွတ်လပ်ရေးကို ဦးတည်စေခဲ့သည့် အဲလိဇဘတ်ဘုရင်မ၏အခန်းကဏ္ဍကို ချီးကျူးပြောကြားခဲ့ကြသော်လည်း အခြားလူများကမူ နိုင်ဂျီးရီးယားပြည်တွင်းစစ်အတွင်းတွင် ဗြိတိန်က နိုင်ဂျီးရီးယားစစ်တပ်ကို ကူညီပံ့ပိုးပေးခဲ့သည့်အခါ အဲလိဇဘတ်သည် နိုင်ငံတော်အကြီးအကဲဖြစ်သည်ဟု ထောက်ပြခဲ့ကြသည်။

တိုင်းရင်းသား အီဘို (Igbo) အရာရှိများက နိုင်ဂျီးရီးယားအရှေ့တောင်ပိုင်းတွင် လွတ်လပ်ရေးကြေညာခဲ့ပြီးနောက် ဖြစ်ပွားခဲ့သော ၁၉၆၇-၁၉၇၀ နိုင်ဂျီးရီးယားပြည်တွင်းစစ်အတွင်းတွင် လူတစ်သန်းကျော် သေဆုံးခဲ့ရာ ထိုလူများသည် အဓိကအားဖြင့် အစာငတ်ခြင်းနှင့် ရောဂါတို့ကြောင့် သေဆုံးကြရခြင်းဖြစ်သည်။

“အစိုးရကလုပ်ဆောင်တဲ့ လူမျိုးတုံးသတ်ဖြတ်မှုကို ကြီးကြပ်တဲ့ဘုရင်အတွက် တစ်ဦးတစ်ယောက်က ကျွန်တော့်ကို တစ်ခုခုပြောစေဖို့ မျှော်လင့်ထားတယ်ဆိုရင်တော့ ကျွန်တော်ကတော့ အထင်သေးစရာကလွဲပြီး ဘာမှပြောစရာမရှိဘူးလို့ပဲပြောရမှာဖြစ်ပါတယ်။ ခင်ဗျားအနေနဲ့ ဆန္ဒပြည့်စေဖို့ ဆက်လက်ဆုတောင်းနေလို့ ရပါတယ်” ဟု နိုင်ဂျီးရီးယားနိုင်ငံ၌ မွေးဖွားကာ အမေရိကန်တွင် အခြေစိုက်သော ပါမောက္ခအူဂျာအန်ယာက လူမှုမီဒီယာတွင် ပြင်းထန်သည့် ငြင်းခုံမှုကို ပေါ်ပေါက်စေခဲ့သော (နိုင်ဂျီးရီးယားပြည်တွင်းစစ်) ကို ရည်ညွှန်းကာ Twitter တွင် ဖော်ပြခဲ့သည်။

အဲလိဇဘတ်ဘုရင်မသည် သာမန်ထက် ထူးခြားသူဖြစ်သည်ဟု သမ္မတဆိုင်ရီရာမဖိုဆာက ပြောကြားခဲ့ရာနေရာဖြစ်သော တောင်အာဖရိနိုင်ငံတွင် အလားတူအကောင်းအဆိုးရောနေသော တုံ့ပြန်မှုများကို ဖော်ပြလျက်ရှိကြသည်။

သို့ရာတွင် Economic Freedom Fighters သို့မဟုတ် EFF အတိုက်အခံအဖွဲ့ကမူ တောင်အာဖရိကကို ကိုလိုနီပြုခဲ့သော ဗြိတိန်မကြာခဏ မတုန်မလှုပ်ဖြစ်နေခဲ့သည့် ဆယ်စုနှစ်များစွာ လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုကို ပြန်ပြောင်းဖော်ပြလျက် ဘုရင်မကြီးကို ပို၍အထင်အမြင်သေးကြောင်း ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။

“အဲလိဇဘတ် နတ်ရွာစံတာကို ကျွန်တော်တို့ ဝမ်းမနည်းပါဘူး။ ကျွန်တော်တို့အတွက်တော့ သူနတ်ရွာစံတာဟာ ဒီနိုင်ငံနဲ့အာဖရိကရဲ့သမိုင်းမှာ အလွန်ဝမ်းနည်းစရာကောင်းတဲ့ကာလကို သတိပေးနေတာပဲဖြစ်ပါတယ်” ဟု EFF က ထုတ်ပြန်ချက်တွင် ဖော်ပြထားသည်။

ယူဂန္ဓာသမိုင်း

ယူဂန္ဓာတွင် အချို့က ပို၍ရှေးကျသော ကာလအကြောင်းကို ပြောကြသည်။ ၁၈၉၀ ပြည့်နှစ်ကာလများတွင် ဗြိတိန်အုပ်စိုးမှုကို တော်လှန်ခဲ့သော ဘွန်ယိုရိုဘုရင့်နိုင်ငံတော်၏ ဘုရင်အိုမူကာမာခါဘာလေဂါကြောင်းကို သတိတရ ပြန်ပြောင်းပြောကြခြင်းဖြစ်သည်။

အိုမူကာမာခါဘာလေဂါသည် နန်းချခံခဲ့ရပြီး ရှေရှဲလ် (Seychells) သို့ ပြည်နှင်ဒဏ်ပေးခံခဲ့ရသည်။ ထို့နောက် ဘွန်ယိုရိုနိုင်ငံတော်မှာ ဗြိတိသျှအင်ပါယာလက်အောက်သို့ သွတ်သွင်းခံခဲ့ရသည်။

“ဘုရင်မဟာ ဗြိတိသျှကိုလိုနီဟောင်းနိုင်ငံတွေရဲ့စည်းလုံးမှုကို အတတ်နိုင်ဆုံး ထိန်းထားတာကြောင့် ယူဂန္ဓာအပါအဝင် နိုင်ငံတချို့အပေါ်စီရင်ခဲ့တဲ့ မတရားမှုတွေကို လုံလုံလောက်လောက် ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခဲ့တာ မဟုတ်ပါဘူး” ဟု ထောက်လှမ်းရေးညွှန်ကြားရေးမှူးဟောင်းဖြစ်ကာ ယခုအခါ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာလေ့လာဆန်းစစ်သူဖြစ်နေသော ချားလ်ရွန်မူဆာနာက ပြောကြားသည်။

လွန်ခဲ့သောလတွင် ယူဂန္ဓာခရီးသွားလုပ်ငန်းအသင်းက ဘွန်ယိုရိုမှ ရှေးဟောင်းပစ္စည်း ၃၀၀ ခန့်အပါအဝင် ဗြိတိန်နှင့် အခြားပြည်ပနိုင်ငံများရှိ ပြတိုက်များတွင် ရောက်နေသော ယူဂန္ဓာရှေးဟောင်းပစ္စည်းများ ပြန်အပ်ရေးကိစ္စကို ဦးဆောင်ရန် ကော်မတီတစ်ရပ်ဖွဲ့စည်းရေးအတွက် ဆော်သြခဲ့သည်ဟု ပါလီမန်ထုတ်ပြန်ချက်အရ သိရသည်။

ကာလရှည်အုပ်ချုပ်သော အာဖရိကခေါင်းအများစုသည် ဆယ်စုနှစ်များစွာ ၎င်းတို့၏အာဏာရယူမှု တရားမျှတမှုရှိသည်ဆိုခြင်းကို အဲလိဇဘတ်ဘုရင်မ၏ နှစ် ၇၀ ကြာစိုးစံမှုအား အကြောင်းပြတတ်ကြသည်ဟု စာရေးဆရာလည်းဖြစ် ယူဂန္ဓာအစိုးရဝေဖန်ရေးသမားလည်းဖြစ်သော ချားလ်အွန်ယန်ဂို အော့ဘိုက Twitter တွင် ဖော်ပြခဲ့သည်။

“အခုဘုရင်မကြီး နတ်ရွာစံသွားပြီဆိုတော့ အဲဒီခေါင်းဆောင်တွေ အတိတ်ကာလ (Past Tense) သုံးပြီး ယုံကြည်လောက်အောင် ဘယ်လိုအကြောင်းပြရမလဲဆိုတာ အပြင်းအထန်လေ့လာနေကြပါတယ်” ဟု ၎င်းက ရေးသားခဲ့သည်။

ကင်ညာ၏ ကမ္ဘာကျော်စာရေးဆရာ Ngugi Wa Thiong ၏သားလည်းဖြစ်၍ ကိုယ်တိုင်ကလည်း ဝတ္ထုရေးသူတစ်ဦးဖြစ်ကာ ကော်နယ်တက္ကသိုလ်၌ တွဲဖက်အင်္ဂလိပ်စာပါမောက္ခအဖြစ် ဆောင်ရွက်နေသော Mukoma Wa Ngugi က အာဖရိက၌ ဘုရင်မ၏သမိုင်းကို မေးခွန်းထုတ်ခဲ့သည်။.

“ဘုရင်မကြီးဟာ ကျွန်စနစ်၊ ကိုလိုနီစနစ်၊ ခေတ်သစ်ကိုလိုနီစနစ်တို့အတွက် တောင်းပန်ပြီး သူနဲ့သူတို့ကိုယ်စား ပေးဆပ်ခဲ့ရတဲ့ လူ့အသက်သန်းပေါင်းများစွာအတွက် လျော်ကြေးကမ်းလှမ်းဖို့ သရဖူကို တောင်းခဲ့မယ်ဆိုရင် ကျွန်တော်လည်း ကျွန်တော်ထင်ရာလုပ်ပြီး စိတ်မကောင်းဖြစ်နေလိမ့်မယ်” ဟု Twitter တွင် ရေးသားခဲ့သည်။

“ကင်ညာနိုင်ငံသားတစ်ဦးအနေနဲ့ ကျွန်တော် ဘာမှမခံစားရပါဘူး။ ဒီပြဇာတ်ဟာ အဓိပ္ပာယ်မရှိပါဘူး” ဟု ၎င်းက ရေးခဲ့သည်။

Ref:AFP