၂၀၂၂ ခုနှစ်၊ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၄ ရက်မှ စတင်ခဲ့သော ရုရှား-ယူကရိန်းစစ်ပွဲသည် ယခုအခါ စတုတ္ထသီတင်းပတ်ကို ကျော်လွန်၍ ပဥ္စမပတ်အတွင်းသို့ ချဉ်းနင်းဝင်ရောက်လာပြီဖြစ်သည်။

■ ဇီဝလက်နက်များ

ယူကရိန်း၌ အမေရိကန် ကျောထောက်နောက်ခံပေးထားသော ဇီဝလက်နက် အစီအစဉ်များများမှာ ရုရှားက တစ်ဘက်သတ်စွပ်စွဲနေသည့် ‘သတင်းအမှားများ’ သာဖြစ်ကြောင်း ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီတွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနှင့် ဗြိတိန်ကိုယ်စားလှယ်များက တုံ့ပြန်ခဲ့သည်။

ရုရှားဘက်ကမူ ယူကရိန်းနိုင်ငံ၌ ဇီဝသုတေသနလုပ်ဆောင်ရန် ပင်တဂွန်က ငွေကြေးထောက်ပံ့မှု ပြုလုပ်ခဲ့သည်ကို ယူကရိန်းဓာတ်ခွဲခန်းများတွင်လုပ်ကိုင်သည့် ဝန်ထမ်းများထံမှ ရရှိခဲ့သည့် အထောက်အထားများကို လေ့လာရာမှ တွေ့ရှိခဲ့ကြောင်း၊ ၂၀၁၅ ခုနှစ်မှ စာရွက်စာတမ်းများကို ဖော်ထုတ်ခဲ့ရာ အမေရိကန်ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာနက ယူကရိန်းနိုင်ငံ ကိယက်ဗ်၊ အိုဒက်ဆာနှင့် ခါကိဗ်မြို့များတွင် ဇီဝဓါတ်ခွဲခန်းများ ဖွင့်လှစ်ရန် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၃၂ သန်း ငွေကြေးထောက်ပံ့ပေးခဲ့ပြီး ဇီဝဓာတ်ခွဲခန်းများအား အမေရိကန်ဘက်မှ ရွေးချယ်ခဲ့ခြင်းဖြစ်ကြောင်း၊ လုပ်ဆောင်မှုများ၏ လက်သည်တစ်ဦးမှာ ကိယက်ဗ်ရှိ အမေရိကန်သံရုံးမှ Defence Threat Reduction Agency အကြီးအကဲ ဂေါ်နာဝင်ထရောဖြစ်ကြောင်း ရုရှားတပ်မတော်၊ ဓာတ်ရောင်ခြည်၊ ဓာတုဗေဒနှင့် ဇီဝဗေဒဌာန ကာကွယ်ရေးတပ်မှ အကြီးအကဲဖြစ်သူ အိုင်ဂေါ်ပီရစ်လော့ဗ်က သက်သေနှင့်တကွ ပြောကြားခဲ့သည်။

■ စစ်ဆင်ရေးအခြေအနေများ

စစ်ပွဲကာလ စတုတ္ထပတ်အတွင်း ရောက်ရှိလာချိန်တွင် ရုရှားတပ်များသည် ယူကရိန်းမြို့ကြီးများကို ကုန်းကြောင်း၊ လေကြောင်းနှင့် ရေကြောင်းတို့မှ တိုက်စစ်ဆင်မည့်အစား ၀ိုင်းပတ်ပိတ်ဆို့ထားသဖြင့် ကရင်မလင်၏မဟာဗျူဟာကို ခန့်မှန်းရခက်နေသည်။ မြို့တော်ကိယက်ဗ်အပြင်ဘက်၌ ရုရှားတင့်ကားများနှင့် စစ်ယာဉ်တန်းများ ဆက်လက်နေရာယူထားဆဲဖြစ်သည်။ စစ်မျက်နှာပြင် အပြန်အလှန်တိုက်ပွဲများ ဆင်နွှဲသည်ထက် ယူကရိန်းအရပ်ဘက်ပစ်မှတ်များကို ပိုမိုအလေးထားပုံမျိုးတွေ့ရသည်။

ကိယက်ဗ်မြို့တော် အာဏာပိုင်များက ယူကရိန်းစစ်ပွဲ စတင်ချိန်မှ ယခုစတုတ္ထပတ်အထိ မြို့တော်၌ ၂၂၂ ဦး သေဆုံးပြီးဖြစ်ကြောင်း၊ ထိုသူများထဲတွင် အရပ်သား ၆၀ နှင့် ကလေးလေးဦးပါဝင်ကြောင်း၊ ဒဏ်ရာရသူ ၈၈၉ ဦး၌ အရပ်သား ၂၄၁ ဦးပါဝင်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။

ကမ္ဘာ့ကျန်းမာရေးအဖွဲ့ (WHO) က ယူကရိန်းတိုက်ပွဲများအတွင်း မတ်လ ၂၀ ရက်၌  ဆေးကုသသောနေရာ နောက်ထပ်ခြောက်နေရာကို တိုက်ခိုက်ခံခဲ့ပြီး စစ်ပွဲကာ လ၂၅ ရက်အတွင်း ဆေးရုံဆေးခန်းပေါင်း ၅၂ ခု အတိုက်ခိုက်ခံခဲ့ရပြီဖြစ်ကြောင်း ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။

ချာနိုဗိုင်း နျူကလီးယားဓာတ်အားပေး စက်ရုံဝန်ထမ်းအချို့အား လဲလှယ်ပြီး ဘေးလွတ်ရာသို့ ရွှေ့ပြောင်းပေးခဲ့ရာ နျူကလီးယားဓာတ်အားပေးစက်ရုံ တာဝန်ကျဝန်ထမ်း ၅၀၊ ယူကရိန်းတပ်သား ကိုးဦးအပါအဝင် ၆၄ ဦးကို လဲလှယ်ပေးခဲ့ကြောင်း ယူကရိန်းအမျိုးသားနျူကလီးယားဓာတ်အားပေးကုမ္ပဏီက မတ်လ ၂၀ ရက်၌ ပြောကြားခဲ့သည်။ ဖေဖော်ဝါရီ ၂၄ ရက်တွင် ရုရှားစစ်တပ်က ချာနိုဗိုင်းနျူကလီးယား ဓာတ်အားပေးစက်ရုံကို ထိန်းချုပ်ခဲ့ပြီးနောက် ယူကရိန်းဘက်က နျူကလီးယားဓာတ်အားပေးစက်ရုံ ကာကွယ်ထိန်းသိမ်းရေး စစ်သားများနှင့်အတူ ယင်းစက်ရုံလုံခြုံရေးအား အတူတကွဆောင်ရွက်ရန် သဘောတူညီချက်ရရှိခဲ့သည်။ ဤအသုတ်လဲလှယ်ခဲ့သည့် ယူကရိန်းဝန်ထမ်းများမှာ  ချာနိုဗိုင်းနျူကလီးယားဓာတ်အားပေးစက်ရုံတွင် နာရီပေါင်း ၆၀၀ နီးပါး အလုပ်လုပ်ကိုင်ခဲ့ရကြောင်း သိရသည်။

■ စားနပ်ရိက္ခာနှင့် လောင်စာအရေး

မတ်လ ၁၉ ရက်၌  ကုလသမဂ္ဂ၏ ပထမဆုံးအသုတ် အရေးပေါ်ကူညီရေးကားအဖွဲ့ ယူကရိန်းနိုင်ငံ၊ ဆမ်းမီသို့ရောက်ရှိလာခဲ့၏။  ယူကရိန်းအကျပ်အတည်း ကုလသမဂ္ဂညှိနှိုင်းရေးမှူး အမ်မင်အဝပ်က ကုလသမဂ္ဂနှင့် ယင်း၏ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှု မိတ်ဖက်များသည် အရှေ့မြောက်ပိုင်းမြို့ ဆမ်းမီသို့ လူသားချင်းစာနာထောက်ထားမှု အကူအညီများပေးအပ်သော ပထမဆုံးအသုတ် ကားအဖွဲ့ကို ပို့ဆောင်ပေးပြီးဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။ ကားအဖွဲ့တွင် ဆေးကုသရေးပစ္စည်း၊ ရေပုလင်း၊ အသင့်စားအစားအစာနှင့် စည်သွပ်ဘူး၊ စားသောက်ကုန်တို့အပါအဝင် အခြေခံကူညီရေး ပစ္စည်းတန်ချိန် ၁၃၀ သယ်ဆောင်လာပြီး အဆိုပါပစ္စည်းများသည် ခန့်မှန်းခြေလူဦးရေ ၃၅၀၀၀ အား တိုက်ရိုက်ကူညီပေးနိုင်သည်ဟု ဆိုသည်။

ယူကရိန်းနိုင်ငံ၌ လူသားချင်းစာနာမှုဆိုင်ရာ အကျပ်အတည်းကြောင့် စားနပ်ရိက္ခာ ပြတ်လပ်မှု၊ ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှုဘေးကို အကြီးအကျယ် ကြုံတွေ့နိုင်ပြီး ကမ္ဘာတစ်လွှား၌ပါ ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှုနှင့် အာဟာရချို့တဲ့မှုများ ကြီးထွားလာမည့် အန္တရာယ်ရှိနေကြောင်း ကမ္ဘာ့စားနပ်ရိက္ခာအစီအစဉ် (World Food Program) ယူကရိန်းဆိုင်ရာ အရေးပေါ်ကူညီဆောင်ရွက်ရေးအရာရှိ ဂျက်ကော့ကန်က မတ်လ ၂၀ ရက်တွင် သတိပေးလိုက်သည်။

“ယူကရိန်းရဲ့ အစားအစာသယ်ယူဖြန့်ဝေရေးစနစ်ဟာ တစ်စစီ ပျက်စီးသွားပါတယ်။ ကုန်စည်စီးဆင်းမှုတွေဟာ နှေးကွေးသွားပြီး ဒီနီပရို၊ မေရီယူပိုးလ်၊ ဆမ်းမီလိုမြို့တွေမှာ လုံခြုံမှုမရှိတဲ့အတွက် ကုန်တင်ယာဉ်မောင်းသမားတွေဟာလည်း မမောင်းရဲကြပါဘူး။ WFP အနေနဲ့ အဝိုင်းခံထားရတဲ့မြို့တွေအနီး အနားမှာ အစားအစာတွေ အမြောက်အမြား ကြိုတင်စုဆောင်းထားပြီး ကူညီလုပ်ဆောင်ပေးနေတဲ့ တခြားအဖွဲ့အစည်းတွေ၊ မြို့အုပ်ချုပ်ရေးဌာနတွေကနေတစ်ဆင့် ဖြန့်ဝေပေးသွားဖို့ လုပ်ဆောင်ထားပါတယ်” ဟု ဂျက်ကော့က ပြောပြသည်။

ပင်လယ်နက်ကမ်းရိုးတန်းဒေသသည် ဥရောပ၏ ပေါင်မုန့်ထွက်ရာဒေသဟု ကျော်ကြားပြီး ကမ္ဘာ့ဂျုံနှင့် နှံစားသီးနှံ ကုန်သွယ်ရေး အဓိကလမ်းကြောင်းဖြစ်သည်။ လက်ရှိတွင် ရုရှားက ပင်လယ်နက်အတွင်း သင်္ဘောအစင်း ၃၀၀ ကို ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းထားသည်။

ရုရှားနှင့်ယူကရိန်း၏ ဂျုံထုတ်လုပ်မှုသည် ကမ္ဘာ့ဂျုံကုန်သွယ်ရေး၏ ရာခိုင်နှုန်း ၃၀ ရှိပြီး လက်ရှိကာလတွင် ဂျုံတင်ပို့မှုများ ရပ်တန့်သွားခဲ့၍ ယူကရိန်းပဋိပက္ခ၏ နောက်ဆက်တွဲ ဆိုးကျိုးအဖြစ် တစ်ကမ္ဘာလုံးကို အစာရေစာပြတ်လပ်မှု၊ ငတ်မွတ်မှုဘေးများ ရိုက်ခတ်နိုင်သည်။ ယူကရိန်းသည် ကမ္ဘာ့ဂျုံထုတ်လုပ်တင်ပို့မှု ပဥ္စမမြောက် အများဆုံးနိုင်ငံဖြစ်သည်။ အီဂျစ်နိုင်ငံ၏ ဂျုံစားသုံးမှုအနက်ရာခိုင်နှုန်း ၈၀၊ လက်ဘနွန်နိုင်ငံ၏ ဂျုံလိုအပ်ချက် ရာခိုင်နှုန်း ၅၀ ကို ယူကရိန်းမှ တင်သွင်းသည်။ ထို့ပြင်တူနီးရှား၊ အယ်လ်ဂျီးရီးယား၊ ယီမင် စသောနိုင်ငံများမှာ ယူကရိန်း ဂျုံကို မှီခိုအားထားနေရသည်။ လက်ရှိအခြေအနေအရ ဂျုံကို အခြားနေရာမှ ရှာရတော့မည်ဖြစ်ပြီး အစားအစာစျေးနှုန်း ထပ်မံမြင့်တက်မည်ဟု WFP က ခန့်မှန်းထားသည်။

လောင်စာပြဿနာအဖြစ် ရုရှားနိုင်ငံမှ ရေနံတင်သွင်းမှုကို ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့ရန်   ဥရောပသမဂ္ဂ အဖွဲ့ဝင်နိုင်ငံများအတွင်း တောင်းဆိုမှုများ တိုးမြင့်လာပြီးနောက် မတ် လ ၂၁ရက်၌ WTI နှင့် ကမ္ဘာ့ရေနံစိမ်းစံနှုန်း နှစ်ခုစလုံးတွင် ရေနံစိမ်းစျေးနှုန်း ၇.၁ ရာခိုင်နှုန်းသို့ ခုန်တက်သွားခဲ့သည်။ “တကယ်လို့ ခုအတိုင်းဖြစ်လာခဲ့ရင် EU အဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံတွေအနေနဲ့ ရုရှားရဲ့ရေနံကို အလွန်အကျွံ မှီခိုနေရတဲ့အတွက် အချိန်တိုအတွင်းမှာ သူတို့အနေနဲ့ တခြားရေနံရောင်းချသူကို ဘယ်လိုရှာတွေ့နိုင်မလဲဆိုတာ ရှင်းရှင်းလင်း မသိရသေးပါဘူး” ဟု Commerzbank Research မှ စွမ်းအင်ပညာရှင် ကာစတန်ဖရစ်ချ်က မတ်လ ၂၂ ရက်၌ မှတ်ချက်ပြုပြောကြားခဲ့သည်။

ပြီးခဲ့သည့် ရက်သတ္တပတ်များအတွင်း ရုရှား၏ပိုင်ဆိုင်မှုများကို ပိတ်ဆို့ရန် အနောက်အုပ်စုက ဆုံးဖြတ်ခဲ့သည့်အတွက် ရုရှားက ဥရောပသမဂ္ဂနိုင်ငံများနှင့် အမေရိကန်ကို ကုန်စည်ရောင်းချရာတွင် အမေရိကန်ဒေါ်လာ၊ ယူရိုငွေစသည်တို့ဖြင့် တွက်ချက်ခြင်းမှာ အဓိပ္ပာယ်မရှိတော့ကြောင်း ရုရှားသမ္မတ ပူတင်က မတ်လ ၂၃ ရက်၌ ရုရှားအစိုးရအဖွဲ့ဝင်များနှင့် ဗွီဒီယိုဆွေးနွေးစဉ် ပြောကြားခဲ့သည်ဟု ကရင်မလင်နန်းတော် ဝက်ဘ်ဆိုက်၏ သတင်းများအရ သိရသည်။

ရုရှားအနေဖြင့် အချိန်တိုအတွင်း ဘက်စုံနည်းလမ်းများကို  အကောင်အထည်ဖော်သွားမည်ဖြစ်ပြီး ပထမအနေဖြင့် ‘မိတ်ဆွေရင်းချာ မဟုတ်သည့်နိုင်ငံများ’ အား သဘာဝဓာတ်ငွေ့ရောင်းချရာတွင် ရုရှားနိုင်ငံသုံးငွေ ရူဘယ်နှင့် ပြောင်းလဲတွက်ချက်သွားမည်ဖြစ်သည်။ ရုရှားဘက်က စာချုပ်ပါသတ်မှတ်ထားသည့် အရေအတွက်နှင့်စျေးနှုန်းအတိုင်း သဘာဝဓာတ်ငွေ့ဆက်လက်ရောင်းချ ပံ့ပိုးပေးမည်ဖြစ်ပြီး ရုရှားအစိုးရနှင့် ဗဟိုဘဏ်က ရက်သတ္တပတ်အတွင်း ရူဘယ်အသုံးပြုခြင်းဆိုင်ရာ တွက်ချက်မှုများကို စတင်အတည်ပြုမည်ဖြစ်ကြောင်း ပူတင်က ပြောကြားခဲ့သည်။

ဘရပ်ဆဲလ်မြို့တွင် စက်မှုထိပ်သီး ခုနစ်နိုင်ငံ (G7) ခေါင်းဆောင်များနှင့် အစည်းအဝေးအပြီး သတင်းစာရှင်းလင်းပွဲ၌ ဂျာမနီနိုင်ငံဝန်ကြီးချုပ် အိုလက်ဗ်ရှော့ဇ်က သဘာဝဓာတ် ငွေ့ရောင်းဝယ်ရာတွင် ရူဘယ်ငွေဖြင့် ပေးချေရေး ရုရှားသမ္မတ ဗလာဒီမာပူတင်၏ ကြေညာချက်ကို  မတ်လ ၂၃ ရက်က ပယ်ချလိုက်သည်။ ရှော့ဇ်က ပေးချေရမည့်ငွေကြေးမှာ ဆက်စပ်စာချုပ်များ၏ အစိတ်အပိုင်းဖြစ်ကြောင်း၊ ငွေပေးချေမှုမှာ များသောအားဖြင့် ယူရိုငွေ သို့မဟုတ် ဒေါ်လာဖြင့် ပြုလုပ်ခဲ့ကြကြောင်း ဖြည့်စွက်ပြောခဲ့သည်။ “သဘောတူညီချက်နဲ့ စာချုပ်အများစုက ငွေပေးချေမှုကို ဘယ်လိုလုပ်ဆောင်မယ်ဆိုတာ အတိအကျ ဖော်ပြထားပြီးသားဖြစ်ပါတယ်” ဟု ဂျာမနီဝန်ကြီးချုပ်က ဆိုသည်။

အလားတူ ပြင်သစ်သမ္မတ အီမန်နျူယယ်မက်ခရွန်ကလည်း ပူတင်၏အဆိုကို ပယ်ချကာ ယခုလုပ်ရပ်သည် ဒဏ်ခတ်ပိတ်ဆို့ အရေးယူမှုများမှ ရှောင်လွှဲရန် ကြိုးစားခြင်းဖြစ်ကြောင်း၊ ရုရှား၏လုပ်ရပ်သည် သဘောတူညီချက်နှင့် မကိုက်ညီကြောင်း၊ ဓာတ်ငွေ့ဝယ်သော ဥရောပမြေမှ နိုင်ငံများအတွက် ယူရိုငွေနှင့် ပေးချေရမည်သာဖြစ်ကြောင်း တုံ့ပြန်ခဲ့သည်။