ကိုဗစ်-၁၉ နောက်ဆက်တွဲရောဂါများနှင့် ကမ္ဘာ့စီးပွားရေး Opinion Published 17 December 2023 (ဒေါက်တာလွင်သန့်) ၂၀၁၉ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလလယ်က တရုတ်နိုင်ငံဝူဟန်မြို့မှကပ်ရောဂါအသွင်နဲ့ ကမ္ဘာတစ်ဝန်းပျံ့နှံ့ခဲ့တဲ့ကိုဗစ်-၁၉ ဟာတစ်ကျော့ပြန်ဖြစ်လာနိုင်ပါတယ်။ ၂၀၂၃ ခုနှစ်ဒီဇင်ဘာ ၁၄ ရက်အထိကမ္ဘာပေါ်မှာကိုဗစ်ကူးစက်သူ ၆၉၉ သန်းနဲ့ကိုဗစ်ကြောင့်သေဆုံးသူ ၆ ဒသမ ၉ သန်းရှိခဲ့ပြီး မြန်မာနိုင်ငံမှာကိုဗစ်-၁၉ ဖြစ်ပွားသူ ၆၄၁၃၈၃ ဦး၊ ကိုဗစ်ကြောင့်သေဆုံးသူ ၁၉၄၉၅ ဦးရှိခဲ့ပြီပဲဖြစ်ပါတယ်။ ၂၀၂၃ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာ ၁၃ ရက်စင်ကာပူ ကိုဗစ် -၁၉ သတင်းအရကိုရိုနာဗိုင်းရပ် (covid-omicronXBB) ဗားရှင်းအသစ်ဟာ ကွဲပြားသလို လူကိုသေစေနိုင်ပြီး ကောင်းစွာသိရှိဖို့မလွယ်ကူတာကြောင့် လူတိုင်းနှာခေါင်းစည်းတပ်ဆင်ဖို့ အကြံပြုလာပါတယ်။ အိုမီခရွန်(omicronXBB)မျိုးကွဲအသစ်ရဲ့လက္ခဏာတွေကချောင်းဆိုးတာမရှိ၊ အဖျားမရှိလို့ပေါ့ဆကြပါတယ်။ အများအားဖြင့်အဆစ်နာခြင်း၊ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊လည်ပင်းနာခြင်း၊အပေါ်ပိုင်းပါနာခြင်း၊နမိုးနီးယား၊ အစာစားချင်စိတ်မရှိခြင်းတို့ဖြစ်ကြပါတယ်။ကိုဗစ်အိုမီရွန်(XBB)မျိုးကွဲဟာငါးဆပြင်းထန်ပြီးဒယ်တာ(Delta)မျိုးကွဲထက်သေဆုံးနူန်းပိုမိုမြင့်မားပါတယ်။ ရောဂါဟာပြင်းထန်မှုရောက်ရှိဖို့ အချိန်တိုပြီး တစ်ခါတစ်ရံမှာထင်ရှားတဲ့လက္ခဏာများမပြတတ်ပါဘူး။ အဆိုပါဗိုင်းရပ်အမျိုးအစားဟာအာခေါင်(nasopharynx)ခံတွင်းဝမှာမနေထိုင်ဘဲ အချိန်တိုအတွင်းအဆုတ်ကိုတိုက်ရိုက်သက်ရောက်ပါတယ်။ ကိုဗစ်အိုမီခရွန်(XBB)နဲ့ရောဂါအမည်တပ်ထားတဲ့လူနာအများအပြားကိုနောက်ဆုံးမှာအဖျားမရှိ၊နာကျင်မှုမရှိလို့ခွဲခြားသတ်မှတ်ခဲ့ပေမဲ့ ဓာတ်မှန်ရလဒ်များကအပျော့စားရင်ခေါင်းအဆုတ်ရောင်ခြင်းပြသခဲ့ပါတယ်။ နှာခေါင်းတို့ဖတ်(Nasal swab)စမ်းသပ်မှုများဟာ ကိုဗစ်အိုမီခရွန်(XBB)အတွက်အချက်လက္ခဏာရလဒ်များမကြာခဏပေးပြီးတိုးပွားလာပါတယ်။အဆိုပါဗိုင်းရပ်ဟာရပ်ရွာအတွင်းပျံ့နှံ့နိုင်ပြီးအဆုတ်ကိုတိုက်ရိုက်ကူးစက်နိုင်ကာပြင်းထန်တဲ့အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာဖိစီးမှုဖြစ်စေနိုင်တဲ့ဗိုင်းရပ်အဆုတ်ရောင်ရောဂါဖြစ်စေပါတယ်။ ကိုဗစ်(covid omicron XBB) ဟာအလွန်ကူးစက်လွယ်တယ်။ အလွန်ပြင်းထန်ပြီးသေစေနိုင်တဲ့အကြောင်းဖြစ်ပါတယ်။ လူစုလူဝေးရှိတဲ့နေရာများကိုရှောင်ကြည်ခြင်း၊ ပွင့်လင်းရာသီတွေမှာယူတစ်ဦးနဲ့တစ်ဦးခြောက်ပေခွာခြင်း၊နှာခေါင်းစည်းတပ်ခြင်း၊ လက်ကိုရေ၊ဆပ်ပြာတို့နဲ့စက္ကန့် ၂၀ ကျော်ကြာပွတ်တိုက်ဆေးကြောခြင်း၊လူစုလူဝေးရှောင်ခြင်း၊လေဝင်လေထွက်ကောင်းအောင်စီမံခြင်းတို့လိုအပ်ပါတယ်။ ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးနှစ်ကြိမ်နဲ့ထပ်ဆင်မြှင့်ကာကွယ်ဆေး နှစ်ကြိမ်ထိုးနှံဖို့လိုပါတယ်။ ကိုဗစ်ဖြစ်စဉ်ကိုကြည့်ရင် ရောဂါပိုးဝင်ရောက်ပြီး အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာလက္ခဏာများ၊ တုပ်ကွေးလက္ခဏာများခံစားရပြီးတစ်ပတ်နှစ်ပတ်အတွင်းသက်သာသွားပေမဲ့ ဗိုင်းရပ်ပိုးကို(PCR)နည်းနဲ့တစ်လအတွင်းဆက်လက်တွေ့ရှိနိုင်တယ်။ အချို့လူနာတွေဟာ ကိုဗစ်ဖြစ်ပြီး သုံးလ၊ခြောက်လကြာအောင်ရောဂါပိုးမတွေ့ရှိပေမဲ့ ရောဂါလက္ခဏာများခံစားနေရတာကိုတွေရှိရတယ်။ တစ်ကိုယ်လုံးနုံးချည့်နေခြင်း၊ အဆစ်အမြစ်များနာကျင်ခြင်း၊ကြွက်သားများအားနည်းခြင်း၊မောပန်းနွမ်းနယ်ခြင်း၊ချောင်းဆိုးခြင်း၊အောက်ဆီဂျင်ရှူဖို့လိုအပ်ခြင်း၊ရင်တုန်ခြင်း၊ဆံပင်ကျွတ်ခြင်း၊သွေးကြောပိတ်ဆို့ခြင်းနဲ့ နာတာရှည်ကျောက်ကပ်များအားနည်းခြင်းကိုခံစားရပါတယ်။ဦးနှောက်အာရုံကြောနဲ့စိတ်ကျန်းမာရေးဆိုင်ရာဝေဒနာတွေဖြစ်တဲ့ခေါင်းကိုက်ခြင်း၊ မှတ်ဉာဏ်ချို့ယွင်းခြင်း၊ အိပ်မပျော်ခြင်း၊စိတ်ပူပင်သောကများပြီးစိတ်ဓာတ်ကျခြင်း၊ ကိုဗစ်-၁၉ ကပ်ရောဂါကာလအတွင်းဆုံးရူံးမှုများအတွက်စိတ်ဖိစီးမှုများခြင်းတို့ခံစားရကြောင်း တွေ့ရှိရပါတယ်။ ကိုဗစ်-၁၉နောက်ဆက်တွဲလက္ခဏာများမှာ ဦးနှောက်အာရုံကြောဆိုင်ရာအသိဉာဏ်အားနည်းမှုကိုတရုတ်နိုင်ငံမှာပြုလုပ်တဲ့သုတေသနစာတမ်းမှာ ကိုဗစ် - ၁၉ရောဂါဖြစ်ပွားပြီးအသက်ရှင်ကျန် ရစ်သူသုံပုံတစ်ပုံမှာတွေ့ရှိရကြောင်း ဖော်ပြထားပါတယ်။ သုတေသနများရဲ့ ဦးနှောက်စွမ်းရည်ကျဆင်းမှု ၃၂ ရာခိုင်နှုန်း၊မှတ်ဉာဏ်ချို့ယွင်းမှု ၃၅ ရာခိုင်နှုန်း၊ အာရုံမစူးစိုက်နိုင်မှု ၂၁ ရာခိုင်နှုန်းတွေ့ရှိရပါတယ်။ ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါဖြစ်ထားတဲ့လူတစ်သန်းကို ရောဂါကူးစက်ခံစားရခြင်းမရှိတဲ့သူများနဲ ့နှိုင်းယှဉ်စမ်းသပ်ရာမှာ အသိဉာဏ်ချို့ယွင်းမှုဆိုင်ရာရောဂါဖြစ်ပြီး ခြောက်လနှစ်နှစ်မှာဖြစ်လာတာကိုတွေ့ရှိရကြောင်းဖော်ပြခဲ့ပါတယ်။ ကိုဗစ်ရောဂါဖြစ်စေတဲ့ဆားကိုဗီတူးဗိုင်းရပ်ဟာမကြာခဏမျိုးဗီဇပြောင်းလဲတာကိုကြုံရပါတယ်။ ဒါကဗိုင်းရပ်ရဲ့သဘောသဘာဝဖြစ်တယ်။ကိုဗစ်ဗီဇမျိုးကွဲတွေဖြစ်လာရတာက ကာကွယ်ဆေးမထိုးတာနဲ့ လက်ရှိကုသနေတဲ့ကုထုံးတွေ မတိုးတာတွေဖြစ်တတ်ပါတယ်။ လောလောဆယ်အိတ်ဘီဘီတူးပွိုင့်အိတ်စစ်(XBB2.86)နဲ့အီးဘီဖိုက်(EB.5)မျိုးကွဲခေါင်းထောင်လာလို့အမေရိကန်ကအသစ်ခွင့်ပြုထားတဲ့ကိုဗစ်ကာကွယ်ဆေးကိုထပ်ဆင့်မြှင့်ကာကွယ်ဆေးအနေနဲ့နိုင်ငံနဲ့အဝန်းထိုးနှံသွားဖို့ဆော်ဩထားတယ်။ လူတို့ဖန်တီးတဲ့ပဋိပက္ခများ၊ စစ်ပွဲများနဲ့ပြည့်နှက်နေတဲ့ယနေ့ကမ္ဘာကြီးရဲ့နေရာအတော်များများမှာ မျက်နှာမွဲလူအများမျက်ရည်ရွှဲစို၊ သောကပိုကြရတယ်။ ကြီးနိုင်ငယ်ညှဉ်းကမ္ဘာကြီးထဲမှာအင်အားကြီးနိုင်ငံများရဲ့အုပ်စုဖွဲ့မှုအောက်မှာ အင်အားကြီးနိုင်ငံများရဲ့နိုင်ငံအလတ်တို့ဟာ မြေစာပင်ဖြစ်ခဲ့ကြတယ်။ သူတို့လိုချင်တဲ့ငြိမ်းချမ်းသာယာဝပြောတဲ့ကမ္ဘာသစ်ကြီးကို မျှော်လင့်နေကြဆဲဖြစ်တယ်။ ကမ္ဘာကြီးရဲ့ကောင်းမွန်တဲ့အနာဂတ်ကိုဖန်တီးခွင့်အရှိဆုံး၊ ပြဿနာအရှာနိုင်ဆုံး၊ အကောင်းအဆိုးနှစ်ရပ်စလုံးကိုပြုလုပ်နိုင်စွမ်းရှိတဲ့အင်အားကြီး သုံးနိုင်ငံပဲရှိတယ်။ အမေရိကန်၊ ရုရှားနဲ့ တရုတ်တို့ဖြစ်ပါတယ်။ ရုရှားက ယူကရိန်းမှာ စစ်ပန်းနေတယ်။ ပါဝါကြီးသုံးနိုင်ငံခေါင်းဆောင်များ၊ သူတို့ရဲ့အဖွဲ့အစည်းများ၊ သူတို့မိတ်ဖက်နိုင်ငံများအနေနဲ့ကမ္ဘာကြီးကောင်းကျိုးအတွက်သူတို့ရဲ့နှလုံးသားများ၊ ဦးနှောက်များကိုဘယ်လိုအသုံးချကြမလဲ။ ဆင်းရဲချမ်းသာ လူ့အဖွဲ့အစည်းအားလုံးငြိမ်းချမ်းစွာအတူယှဉ်တွဲနေထိုင်နိုင်မယ့် ကမ္ဘာသစ်ကိုဖန်တီးနိုင်လိမ့်မယ်လို့ ယနေ့ထိတိုင်လူမွဲများ ယုံကြည်နေကြဆဲဖြစ်တယ်။ အတိတ်ကာလလူ့သမိုင်းတစ်လျှောက်အပြိုင်ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အင်ပါယာများ၊နိုင်ငံများဟာအပြန်အလှန်စိုးရိမ်မှုတွေနဲ့အင်အားဖြည့်တင်းတည်ဆောက်ရင်းနောက်ဆုံးမှာနှစ်ဖက်ပျက်စီးစေနိုင်တဲ့ သူဝီဒီးထောင်ချောက်ထဲ ရောက်ရှိပိတ်မိသွားခဲ့ကြတဲ့အခြေအနေအတွေ့အကြုံများကို သိရှိခဲ့ကြပြီးဖြစ်တယ်။ သူဝီဒီးထောင်ချောက်ဟာ အတိတ်ကိုကိုယ်စားပြုတယ်။ အနာဂတ်အတွက်မဟုတ်။ အင်အားကြီးနိုင်ငံကြီးတွေမှာ အတိတ်ကကြုံတွေ့သိရှိခဲ့ပြီးဖြစ်တဲ့အမှားများထပ်မံပြုလုပ်ကြဦးမှာလား။ သမိုင်းက အမေရိကန်နဲ့တရုတ်သူစီဒီဒီးစ်ထောင်ချောက်ထဲကို ထပ်မံပို့ဆောင်ပေးဦးမှာလား။ ထပ်မံဖန်တီးခွင့်ပြုတော့မှာ မဟုတ်လို ့တွေးမိတယ်။ သမိုင်းတစ်လျှောက် အချိန်ပေးရယူခဲ့ကြတဲ့ လူတို့ရဲ့ယဉ်ကျေးမှုများကိုပြန်လည်ဖျက်ဆီးခြင်းနဲ့ ကမ္ဘာမြေကိုထိခိုက်စေခြင်း သဘောသာရှိတယ်။ နိုင်ငံတစ်နိုင်ငံဟာ နှစ်ကြိမ်မစဉ်းစားဘဲ စစ်ပွဲတစ်ပွဲကိုစတင်လိုက်ခြင်းဟာ ရူးမိုက်ခြင်းသာဖြစ်ကြောင်း ဦးဆောင်သူကာယကံရှင်ကိုယ်တိုင်နဲ့ သူ့ရဲ့နောက်လိုက်များ၊ သူ့ရဲ့နိုင်ငံသားများ၊ လူသားများအားလုံးနဲ့သူ့ရဲ့ရန်သူများအပေါ်ကိုပါ ကျူးလွန်တဲ့ရာဇဝတ်မှုမြောက်တဲ့အပြုအမူဖြစ်တာကို ရုရှား-ယူကရိန်းပဋိပက္ခနဲ့အစ္စရေး၊ ပါလက်စတိုင်းစစ်ပွဲတို့ကအနီးကပ်ဆုံးသရုပ်ဖော်သတိပေးခဲ့ပြီလို့ဆိုရပါမယ်။အဆိုပါအခြေအနေများဟာလက်တွေ့ကျတဲ့ရုပ်ရှင်ဇာတ်လမ်းတစ်ပုဒ်လိုလူသားတို့မျက်မြင်တွေးခဲ့ကြပြီး ဆက်လက်လည်းသတိပေးနေသလိုဖြစ်တယ်။ သေချာတာကကမ္ဘာကြီးဟာ အောင်နိုင်သူမရှိဘဲ အမှောင်ထဲကျရောက်သွားနိုင်မယ်လို့ သတိပေးနေသလိုဖြစ်တယ်။ တရုတ်နဲ့အမေရိကန်နိုင်ငံဟာစီးပွားရေးနဲ့ပတ်သက်လို့ကိုဗစ်မဖြစ်ခင်သမ္မတဒေါ်နယ်ထရန့်လက်ထက်ကထိပ်တိုက်ရင်ဆိုင်ဖူးခဲ့ကြပြီး စဉ်းစားသင်ခန်းစာယူသင့်ပြီဖြစ်ပါတယ်။ ဒါမှပဲသဟဇာတရှိရှိအတူယှဉ်တွဲနေထိုင်ရေးနဲ့နှစ်ဖက်အကျိုးပြုဖြစ်ထွန်းစေတဲ့ရလဒ်ကောင်းများဆီ ဦးတည်သွားနိုင်မှာပဲဖြစ်တယ်။နှစ်နိုင်ငံဟာတစ်နိုင်ငံနဲ့တစ်နိုင်ငံပံ့ပိုးမှု၊အင်အားဖြစ်စေမှုတို့နဲ့ယဉ်ကျေးမှုဖလှယ်မှုတွေမှာအပြန်အလှန်သင်ယူနိုင်တယ်။ရုပ်ကြွင်းစွမ်းအင်အသုံးပြုခြင်းကိုကျော်လွန်နိုင်ရေး၊နည်းပညာသစ်နဲ့စွမ်းအင်သစ်များအတွက်ဆန်းသစ်တီထွင်မှုများပြုလုပ်ခြင်းဟာလူသားတို့အတွက်လမ်းကြောင်းသစ်များဖောက်လုပ်ပေးခြင်းဖြစ်တယ်။ တရုတ်နဲ့အမေရိကန်တို့ဟာ တစ်ဖက်နိုင်တစ်ဖက်ရှုံးကိုဦးတည်တဲ့ဇီးရိုးဆန်းဂိမ်း(Zero sun games)နဲ့သံယံဇာတအရင်းအမြစ်များအတွက်ယှဉ်ပြိုင်ဖို့လိုအပ်နေသေးသလားဆိုတော့၊အင်အားကြီးနိုင်ငံဆီဦးတည်နေပေမဲ့ တရုတ်ဟာဖွံ့ဖြိုးဆဲနိုင်ငံကြီးဖြစ်တယ်။တရုတ်ဟာပြည်တွင်းဝယ်လိုအား၊ရောင်းလိုအားအခြေအနေကောင်းလျက်၊စီးပွားရေးအင်အားကလည်းလျင်မြန်စွာတိုးချဲ့လာနေတယ်။အနာဂတ်ကာလမှာတရုတ်နိုင်ငံဟာအမေရိကန်နဲ့ဥရောပဒေသများဆီစက်မှုလုပ်ငန်းများနေရာပြောင်းရွှေ့စရာမလိုဘဲ၊ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအတွက်သူ့ရဲ့ပြည်တွင်းအခြေအနေနဲ့လိုအပ်ချက်များဖြည့်ဆည်းပေးနိုင်မှာပဲဖြစ်တယ်။ ကမ္ဘာ့အကြီးဆုံးစျေးကွက်ဖြစ်လာနိုင်တယ်။ တရုတ်နဲ့အမေရိကန်တို့ဟာနှစ်နိုင်ငံဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုအတွက်မက်လုံးများဖန်တီးကာနှစ်နိုင်ငံလိုအပ်ချက်ကိုအပြန်အလှန်အင်အားဖြည့်နိုင်မယ်လို့ယူဆကြတယ်။ အဆိုပါအခြေအနေဟာနိုင်ငံစလုံးကို သူဝီဒီးဒီးထောင်ချောက်မှလွတ်မြောက်သွားဖို့အထောက်အကူပေးပါလိမ့်မယ်။ တရုတ်နဲ့အမေရိကန်နှစ်နိုင်ငံရှိပညာရပ်ဆိုင်ရာအသိုင်းအဝိုင်းများကလည်းနှစ်နိုင်ငံကြား၊နိုင်ငံရေး၊စီးပွားရေး၊သိပ္ပံပညာ၊လူမှုရေးနဲ့အခြားနယ်ပယ်များမှာအပြန်အလှန်ဖလှယ်မှုများပြုလုပ်ကာ၊ပညာရပ်ဆိုင်ရာပံ့ပိုးကူညီမှုများအပြန်အလှန်ပြုလုပ်ဖို့လိုအပ်လာပါတယ်။နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေးကိုပြန်လည်အဆင်ပြေစေရေးအတွက်အမြော်အမြင်ရှိမှု၊ခိုင်မာတည်ကြည်မှုနဲ့အတူချဉ်းကပ်ဖို့လိုအပ်ပါတယ်။ တစ်ဦးနဲ့တစ်ဦး၊တစ်ဖွဲ့နဲ့တစ်ဖွဲ့၊တစ်နိုင်ငံနဲ့တစ်နိုင်ငံကြားယှဉ်ပြိုင်တိုက်ခိုက်မှုများနေရာမှာပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှု၊တစ်ဖွဲ့တစ်အုပ်စုတစ်နိုင်ငံကိုသာအထူးအလေးပေးရမှာအားလုံးတန်းတူပါဝင်မှု၊စိန်ခေါ်မှုများနေရာမှာအခွင့်အလမ်းများစသဖြင့်အစားထိုးရောက်ရှိလာမယ်လို့ထစ်ထစ်ချယုံကြည်နေကြတယ်။ တရုတ်အမေရိကန်ဆက်ဆံရေးပါရာဒိုင်းအရွေ့၊အသစ်ဖော်ဆောင်နိုင်မယ့်အခြေအနေသစ်တစ်ရပ်ဖြစ်လာတဲ့အချိန်မှာ(၂၁)ရာစုရဲ့ကျန်ရှိတဲ့လေးပုံသုံးပုံအချိန်ကာလများမှာကမ္ဘာကြီးတစ်ခုလုံးတည်ငြိမ်အေးချမ်းတဲ့လမ်းကြောင်းပေါ်မှာပြန်လည် လျှောက်လှမ်းခွင့်ရပါ့မလား။တရုတ်သမ္မတရွှီကျင့်ဖျင်ကတော့အမေရိကန်သမ္မတဂျိုးဘိုင်ဒင်ဖိတ်ကြားမှုနဲ့အမေရိကန်ရောက်ရှိသွားခြင်းဟာအကောင်းဖက်ကမျှော်လင့်နေသူများစောလွန်းနေပါသေးတယ်။ အားလုံးမှာတူညီတဲ့မျှော်လင့်ချက်၊ပြင်းပြတဲ့ဆန္ဒများရှိနေတယ်။ကမ္ဘာ့အင်အားကြီးနှစ်နိုင်ငံကိုတည်ငြိမ်တဲ့ဆက်ဆံမှုများရရှိခံစားစေလိုတယ်။နှစ်နိုင်ငံနိုင်ငံသားများကြရင်းနှီးကျွမ်းဝင်တဲ့ဆက်သွယ်ခင်မင်မှုများထိန်းသိမ်းစေလိုတယ်။ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အပေါင်းလက္ခဏာဆောင်တဲ့အကျိုးဆက်များကိုကမ္ဘာ့နိုင်ငံအားလုံးရရှိခံစားစေချင်ကြတယ်။ဆုံးဖြတ်ချက်များအတွက်အနာဂတ်မျိုးဆက်၊နောင်လာနောင်သားများပေးဆပ်လို့ရန်လိုမုန်းတီးမှု၊မနာလိုဝန်တိုမှုကြောင့်ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့အကျိုးဆက်များကိုလက်ဆင့်ကမ်းအမွေအဖြစ်မခံစားစေလိုတော့ကြပါဘူး။အကောင်းမြင်သဘောရှုမြင်ကြပါတယ်။ ။
