များမကြာသေးမီက စာရေးသူသည် စေတနာ့ဝန်ထမ်း လုပ်ဆောင်နေကျ အလုပ်တစ်ခုဖြစ်သော သင်တန်းတစ်ခုသို့ သွားရောက်ကာ လျှပ်စစ်အင်ဂျင်နီယာဘာသာရပ်နှင့် ပတ်သက်၍ ပို့ချပေးခဲ့သည်။ သင်တန်းမှာ လျှပ်စစ်ကျွမ်းကျင်မှု အခြေခံသင်တန်းဖြစ်ပြီး စက်မှုကြီးကြပ်စစ်ဆေးရေးဦးစီးဌာန၊ လျှပ်စစ် စစ်ဆေးရေးဌာနက ကြီးမှူးဖွင့်လှစ်ခြင်းဖြစ်သည်။ တစ်နှစ်လျှင် သုံးလေးကြိမ်ခန့် ဖွင့်လှစ်သင်ကြားပြီး သင်တန်းအဆင့်အားဖြင့် အနိမ့်အမြင့် ခွဲခြားထားရှိသည်။

လျှပ်စစ်အင်ဂျင်နီယာ ပညာရပ်ဆိုသည်မှာ အင်ဂျင်နီယာ ပညာရပ်များအနက် အလွန်သိရ၊ နားလည်ရခက်ခဲသော ပညာရပ်တစ်ခုဖြစ်ကြောင်း ပြောခဲ့၊ ရေးခဲ့ဖူးသည်။ ယင်းသို့ ဆိုလိုက်သဖြင့် လူအများက ကျေနပ်ခြင်း၊ ဘဝင်ကျခြင်း မရှိလှ။ မှန်ပါသည်။ သိပ္ပံနှင့် ဝိဇ္ဇာကဲ့သို့သော အခြားပညာရပ်များသည်လည်း သူ့အတိုင်းအတာနှင့်သူ လွယ်ကူစွာ သင်ယူတတ်မြောက်နိုင်သည့် ပညာရပ်များ မဟုတ်။ ခက်ခဲသည်ချည်းဖြစ်သည်။ စာရေးသူဆိုလိုသည်မှာ လျှပ်စစ်အင်ဂျင်နီယာပညာ သည် မျက်စိဖြင့်မမြင်ရ၊ ထိတွေ့ခြင်းငှာ မစွမ်းသာသော၊ အတွေးအမြင် (Concept) အားဖြင့် သိမ်မွေ့နက်နဲသည့် ပညာဖြစ်သည်ကိုဆိုလိုရင်းသာဖြစ်သည်။

ထားတော့။ အဆိုပါသင်တန်းတွင် လျှပ်စစ်၏ အခြေခံအကျဆုံးသီအိုရီ (သဘောတရား) ကို ပို့ချခဲ့သည်။ ဗို့အား၊ လျှပ်စီးနှင့် လျှပ်စစ်ခုခံမှု (Elevtrical Resistance) တို့၏ ဆက်စပ်မှု ညီမျှခြင်းမှအစ လျှပ်စစ်စွမ်းအား အပါအဝင် ကြိုးတစ်ချောင်း၏ ခုခံမှုကြောင့် ဖြစ်ပေါ်သော အပူဆုံးရှုံးခြင်းအကြောင်းအထိ ပို့ချသည်။ ထိုမှတစ်ဆင့်တက်၍ လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်ပေးသည့် လျှပ်ထုတ်စက် (Generator) နှင့် လည်ပတ်သော စွမ်းအားကို စွမ်းဆောင်ပေးသည့်မော်တာ (Motor) ၊ ဗို့အားပမာဏမြှင့်တင်၊ နှိမ့်ချပေးသည့် ထရန်စဖော်မာ (Transformer) စက်ကိရိယာစသော စွမ်းအား စနစ်တစ်ခုတွင် မရှိမဖြစ်သည့် အခြေခံအကျဆုံး စက်ကိရိယာသုံးမျိုးအကြောင်းကို ပို့ချသည်။ ထရန်စဖော်မာဆိုသည်ကလည်း အမျိုးမျိုးရှိသေးသည်။ ဗို့အားကို မြှင့်တင်၊ နှိမ့်ချခြင်း၊ လျှပ်စီးကို လျှော့ချခြင်း စသည်တို့ကို ဆောင်ရွက်ပေးသော ထရန်စဖော်မာများ။

ပြီးတော့ လျှပ်စစ်စွမ်းအားကွန်ရက် စနစ်ကြီးတစ်ခုလုံးတွင် လျှပ်ထုတ်စက်ဖြင့် ထုတ်လုပ်ခြင်း၊ ထရန်စဖော်မာဖြင့် ဗို့အား ၂၃၀ ကီလိုဗို့ သိုမဟုတ် ၅၀၀ ကီလိုဗို့သို့ မြှင့်တင်ခြင်း၊ လိုင်းကြိုးကြီးများဖြင့် မိုင်ရာပေါင်းများစွာ ကွာဝေးသောနေရာသို့ ဓာတ်အားကို ပို့လွှတ်ခြင်း၊ ဓာတ်အားသုံးစွဲသူများထံ ရောက်ပါကလည်း တြိသွင် (Three phase) သို့မဟုတ် တစ်သွင် (Single phase) စနစ်ဖြင့် သွယ်တန်း ချိတ်ဆက်ပေးခြင်းစသည့် ထုတ်လုပ်၊ ပို့လွှတ်၊ ဖြန့်ဖြူး စနစ်သုံးရပ်အကြောင်းကိုလည်း ပြောသည်။

ထို့ပြင် ယနေ့ကာလ၏ ပူစပ်ပူလောင် ဖြစ်နေဆဲ အကြောင်းခြင်းရာတစ်ခုဖြစ်သည့် လျှပ်စစ်စွမ်းအား ပျောက်ရှဆုံးရှုံးခြင်း (Power Lose) အကြောင်းကိုလည်း တင်ပြဆွေးနွေးသည်။ တကယ်တော့ လိုင်းပေါ်စီးသည့် လျှပ်စီးသည် ပူစေသောဂုဏ်သတ္တိရှိသဖြင့် လျှပ်စီးပမာဏမြင့်မားလေ စွမ်းအားဆုံးရှုံးခြင်းများလေဟု သာမန်အားဖြင့် တွေးထင်မိကြပေမည်။ ပို့လွှတ်လိုင်းသာမက အခြားသောပစ္စည်း ကိရိယာ (ဥပမာ လျှပ်ထုတ်စက်၊ ထရန်စဖော်မာ စသည်…) ထဲတွင် လျှပ်စီးစီးခြင်းကြောင့် အပူစွမ်းအားအဖြစ် လေထဲသို့ လွင့်ပါပျောက် ဆုံးသွားမှုလည်း ရှိသေးသည်။ ယင်းဆုံးရှုံးခြင်းများကို နည်းပညာရပ်ဆိုင်ရာ စွမ်းအားဆုံးရှုံးခြင်းများဟု ခေါ်ဆိုနိုင်သည်။ နည်းပညာရပ်နှင့် သက်ဆိုင်ခြင်းမရှိသော ဆုံးရှုံးခြင်းကို ဖော်ပြရပါမူ အိမ်တွင်း အပါအဝင် လုပ်ငန်းရှင်တို့ လျှပ်စစ်မီးကို မသမာစွာ ခိုးယူသွယ်တန်းခြင်း၊ တပ်ဆင်ထားသောမီတာကို မလည်ပတ်နိုင်အောင်ပြုလုပ်ခြင်း စသည့်အချက်များ ပါဝင်သည်။ ယင်းသို့သော နည်းပညာရပ်နှင့် မသက်ဆိုင်သည့် ဆုံးရှုံးခြင်းများမှာ စုစုပေါင်း၏ ထက်ဝက်မကဖြစ်နေသည်ဟု ကျွမ်းကျင်သူတို့က ဝေဖန်ထောက်ပြနေကြသဖြင့် ထိုကိစ္စအား ဖိဖိစီးစီး ဆောင်ရွက်ဖြေရှင်းပါက နိုင်ငံတော်အတွက် လေလွင့်နေသော ဘဏ္ဍာငွေများစွာ ပြန်လည်အဖတ်ဆယ်မိမည်ဖြစ်သည်။

ယနေ့ကာလ လတ်တလောဖြစ်ပေါ်နေသော အကြောင်းအရာတစ်ခုမှာ လျှပ်စစ်ဓာတ်အား ထုတ်လုပ်၊ ပို့လွှတ်၊ ဖြန့်ဖြူးရာတွင် လျှပ်စစ်နှင့်စွမ်းအင်ဝန်ကြီးဌာနအနေဖြင့် တစ်နှစ်လျှင် ကျပ်ဘီလျံချီ၍ ဘဏ္ဍာငွေစိုက် ထုတ်ကျခံနေရသည်ဆိုသည်။ သို့ဖြစ်၍ ယင်း ငွေကြေး စိုက်ထုတ်ကျခံနေရသည့် ဖြစ်စဉ် အားကုစားရန် တစ်စိတ်တစ်ပိုင်းအနေဖြင့် မီတာခများ ပြင်ဆင်သတ်မှတ်မည်ဟု သက်ဆိုင်ရာက ပြောကြားခဲ့သည်။ မီတာခ ပြင်ဆင်သတ်မှတ်ခြင်းသည် မီတာယူနစ်နှုန်းကို တိုးမြှင့်ခြင်းမဟုတ်ကြောင်းကိုလည်း တိတိပပ တင်ပြထားသည်။

ကျိုက်ဝိုင်းဘုရားလမ်းရှိ လျှပ်စစ်စစ်ဆေးရေးဌာန၏ လျှပ်စစ်ကျွမ်းကျင်မှုသင်တန်း၌ စာရေးသူ ပို့ချပြောကြားခဲ့သော အရေးပါသည့် သင်ခန်းစာတစ်ခုရှိသေးသည်။ မည်သည့် လျှပ်စစ်စွမ်းအား ကွန်ရက်စနစ်တွင်မဆို စွမ်းအားအရည်အသွေး (Power Quality) အပါအဝင် ဗို့အား တည်ငြိမ်မှန်ကန်ရေး သည် အရေးကြီးဆုံးဖြစ်ကြောင်း၊ ဗို့အားတည်ငြိမ်မှုဆိုသည်မှာ ဗို့အားကျခြင်း၊ ရုတ်ခြည်းမြင့်တက်ခြင်း ဖြစ်ပေါ်ခြင်းမရှိသည့် အခြေအနေတစ်ရပ်ကိုဆိုလိုကြောင်း ထည့်သွင်းပို့ချခဲ့သည်။

လျှပ်စစ်မီတာခ ပြောင်းလဲသတ်မှတ်ခြင်းမပြုမီ ဗို့အားတည်ငြိမ်မှန်ကန်ခြင်းကဲ့သို့သော ဝန်ဆောင်မှုများ သုံးစွဲသူပြည်သူတို့ထံ ပေးနိုင်ရန် လျှပ်စစ်နှင့်စွမ်းအင်ဝန်ကြီးဌာနက ဆောင်ရွက်နေသည်ကို ယင်းဌာန၏ ဒုတိယ အမြဲတမ်းအတွင်းဝန်က ပြောကြားကြောင်း သတင်းအရသိရသည်။ (The Daily Eleven -၁၁-၁၁-၂၀၁၇ နေ့ထုတ်)။ ဝန်ဆောင်မှုများ ကောင်းအောင်လုပ်ပေးပြီးမှသာလျှင် မီတာခ ပြင်ဆင်နိုင်ဖို့ ပြုလုပ်ဆောင်ရွက်မည်ဟုလည်း ပြောသည်။ အချို့သောနေရာများ၌ ဗို့အား မပြည့်မီခြင်းများရှိကြောင်း၊ ယင်းကိစ္စအား ဒုတိယဝန်ကြီးဦးစီး၍ ဗို့အားပြည့်မီစေရန် တိုင်းဒေသကြီးသုံးခုတွင် ဆောင်ရွက်ပြီးဖြစ် ကြောင်း ပြောသည်။

လျှပ်စစ်ဒုဝန်ကြီး၏ ခရီးစဉ်တစ်လျှောက် လှည့်လည်ဆောင်ရွက်ခဲ့သော ဗို့အားပြည့်မီစေရေး လုပ်ငန်းအချို့အနက် တစ်ခုမှာ ပဲခူးမြို့အား အဓိကလျှပ်စစ်ဖြန့်ဖြူးပေးနေသည့် ၃၃ ကေဗီ ဓာတ်အားခွဲရုံတွင်ဖြစ်သည်။ ယင်းခွဲရုံ၌ ထရန်စဖော်မာ နှစ်လုံးရှိရာ သုံးစွဲသူများအတွက် ဗို့အားပိုမိုကောင်းမွန်စေရန် ထရန်စဖော်မာ၏ ဗို့အားပြောင်းကြိုးစ (Tap) ကို နံပါတ် (၄) သို့ ပြောင်းလဲချိတ်ဆက်လိုက်ခြင်းဖြင့် ဗို့အားအခြေအနေ ပိုမိုကောင်းမွန် မှန်ကန်လာသည်ဆိုသည်။ သာစည်မြို့အတွက် ၃၃ ကေဗွီဓာတ်အားခွဲရုံတွင်လည်း ဗို့အားပိုမိုမြှင့်တင်ရန် လိုအပ်သောကြောင့် ထရန်စဖော်မာ၏ ဗို့အားပြောင်းကြိုးစကိုနံပါတ် (၃) မှ နံပါတ် (၄) သို့ ပြောင်းလိုက်ပြီးသောအခါ လျှပ်စစ်သုံးနေသည့် နှမ်းကန်ကျေးရွာရှိ နေအိမ်တွင် မူလ ၂၀၀ ဗို့ရှိရာမှ ၂၁၀ ဗို့သို့လည်းကောင်း၊ ဘိုကုန်းရှိ နေအိမ်တစ်အိမ်တွင် မူလ ၁၈၀ ဗို့ရှိရာမှ ၁၉၀ ဗို့သို့လည်းကောင်း မြင့်တက်လာသည်ကို တွေ့ရ၏။ တစ်ဖန် ဝမ်းတွင်းမြို့အခြေအနေကို လေ့လာကြည့်ပါက ဝမ်းတွင်း၏ ၃၃ ကေဗွီ ဓာတ်အားခွဲရုံတွင် သပြေ၀ ပင်မခွဲရုံထံမှ ၃၃ ကေဗွီလိုင်းအရှည် ကိုးမိုင်ခန့်ဖြင့် ဓာတ်အားရယူနေကြောင်း သိရသည်။ ဝမ်းတွင်းမှတစ်ဆင့် နဘဲကန်သို့ ၁၈ မိုင်ရှည် လိုင်းဖြင့်လည်းကောင်း၊ ပင်းတလဲသို့ ၁၄ မိုင်ရှည်သည့် လိုင်းဖြင့်လည်းကောင်းဆွဲထားပြန်သဖြင့် ဝမ်းတွင်းသို့ အဝင်ဗို့အားမှာ အတော်ပင် လျော့ကျနေပေသည်။ သို့ဖြစ်၍ ထိုနေရာ၌ ဗို့အားအခြေအနေကိုထိန်းရန် လျှပ်သိုအစုအဖွဲ့ (Capacitor Bank) တစ်ခု တပ်ဆင်ရန်လိုနေပြီဟု ဒုဝန်ကြီးကဆိုပါသည်။ ဝန်နည်းချိန်နှင့် ဝန်အပြည့်အဝသုံးချိန်တွင် ဗို့အားများမှာ ၁၁ ဒသမ ၁၆ ကေဗွီနှင့် ၉ ဒသမ ၂ ကေဗွီအသီးသီးရှိနေသည်။ သို့ဖြစ်ရာ ထရန်စဖော်မာရှိ ဗို့အားပြောင်းကြိုးစတို့ကို သင့်တော်သလို ပြောင်းလိုက်ခြင်းဖြင့် ဝမ်းတွင်းနေ အိမ်တစ်အိမ်ရှိ ဗို့အားမှာ ၁၇၀ ဗို့မှ ၂၁၁ ဗို့သို့ မြင့်တက်သွားသည်ကိုတွေ့ရသည်။  ဒုတိယ ထရန်စဖော်မာကိုလည်း ကြိုးစနံပါတ် ပြောင်းချိတ်လိုက်သဖြင့် ယင်းမှ ဓာတ်အားရယူသုံးစွဲနေသော တမာကုန်းကျေးရွာနေ အိမ်တစ်အိမ်ရှိ ဗို့အားမှာ ၁၄၅ ဗို့မှ ၂၁၅ ဗို့သို့ မြင့်တက်သွားသည် ဆိုပါသည်။

မန္တလေး၊ နေပြည်တော် တပ်ကုန်း၊ မိတ္ထီလာ၊ သာစည်၊ ပျော်ဘွယ်စသဖြင့် မြို့အများအပြားကို ဖြတ်သန်း၍လည်းကောင်း၊ ရခိုင်ပြည်နယ် မြောက်ဦး၊ မြေပုံ၊ ပေါက်တော စသည် တို့ကို ဖြတ်သန်း၍လည်းကောင်း လှည့်လည် စစ်ဆေးပြုပြင်ဆောင်ရွက်နေမှုအား ကြိုဆိုရမည့်အပြင် ဗို့အားတည်ငြိမ်ခြင်းသာမက စွမ်းအားစနစ်တည်ငြိမ်မှု (Power System Stability) ရရှိစေရန် ထိန်းသိမ်းရေးသည်လည်း အရေးပါလှကြောင်း အများသိရှိပြီးဖြစ်ပေလိမ့်မည်။ ပြည်သူအတွက် ဝန်ဆောင်မှု ကောင်းအောင် ဆောင်ရွက်သည့်ကိစ္စသည် တကယ်တမ်းတွင် အချိန်ကာလ အတိုင်းအတာတစ်ခုယူ၍ လုပ်ဆောင်ရန်လိုအပ်မည့် ကိစ္စတစ်ရပ် ဖြစ်ပေသည်။

မီတာခကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်သတ်မှတ်မည့်ကိစ္စမှာ ဓာတ်အားထုတ်လုပ်ဖြန့်ဖြူးသည့် လုပ်ငန်း အရှုံးပေါ်နေခြင်းကိစ္စမှတစ်ဆင့် ဖြစ်ပေါ်လာခြင်းဖြစ်သည်ဟု နားလည်သဘောပေါက်ထားပေရာ ယခင်အစိုးရလက်ထက်တွင် အရှုံးပေါ်ခဲ့သည့်ကိစ္စအား ပြန်လည်ဆန်းစစ်ရန် လိုနေသည်ဟုဝေဖန်သုံးသပ်မှု များစွာရှိနေသည်။ ယင်းအချိန်က ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည့် စီမံခန့်ခွဲမှုအလွဲအမှားများ၊ လုပ်ပိုင်ခွင့် အလွဲသုံးစားပြုမှုများ၊ လျှပ်စစ်ပစ္စည်းကိရိယာ ဝယ်ယူ တင်သွင်းရာ၌ အရည်အသွေးစံနှုန်း မမီမှုများအစရှိသော ဖြစ်စဉ်တို့ကို အလုံးစုံ ပြန်လည်ဆန်းစစ်ကာ မည်သည့်ဖြစ်စဉ်ကြောင့် မည်ရွေ့မည်မျှ အရှုံးဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်ကို သိရှိခြင်းဖြင့် ယနေ့ကာလတွင် ထိုပမာဏကြီးမားသော အရှုံးဖြစ်ပေါ်ခဲ့မှုကို စိစစ်ရှောင်လွှဲသော စီမံချက်များ ချမှတ်နိုင်မည်ဖြစ်သည်။

ထို့ပြင် လျှပ်စစ်ဓာတ်အားကို မသမာသောနည်းများသုံးကာ သွယ်တန်းသုံးစွဲမှုများ၊ မီတာများအား တရားမဝင် မမှန်မကန်ပြုပြင် အသုံးချမှုများ၊ အဂတိလိုက်စား ကိုယ်ကျိုးရှာမှုများ စသည်တို့မှာ ယနေ့တိုင် ပပျောက်မသွားဘဲ တည်ရှိနေဆဲဖြစ်သဖြင့် ယင်းကို ထိရောက်စွာ စစ်ဆေးဖော်ထုတ်ပါက ဘဏ္ဍာငွေ အလေအလွင့်များ ပြန်လည်အဖတ်ဆယ်နိုင်မည်ဟု ယူဆသည်။

သို့ဖြစ်၍ မီတာခနှုန်းထား အသစ်ပြင်ဆင်တွက်ချက်ရာတွင် ပြည်သူတို့အပေါ် ပိကျလာမည့် ဝန်ထုပ်အရွယ်အစားအား အဘက်ဘက်မှ လျှော့ချနိုင်မည်ဟု အခိုင်အမာ ယုံကြည်မျှော်လင့်မိပေသည်။