လွန်ခဲ့တဲ့ သီတင်းပတ်က NGO တစ်ခုမှာ တာဝန်ထမ်းဆောင်နေတဲ့ ကျွန်တော့် မိတ်ဆွေ တစ်ယောက်က ဆိုရှယ်မီဒီယာ Facebook နံရံမှာ မေးခွန်း တစ်ခု တင်လာပါတယ်။ Moderator ကို မြန်မာလို ဘယ်လို ဘာသာပြန်ရရင် ကောင်းမလဲတဲ့။
ကျွန်တော်လည်း အစီအစဉ် ပြီးမြောက်အောင် ပံ့ပိုးသူလို့ မဆိုင်းမတွ ဘာသာပြန် ထည့်လိုက်တယ်။ သူက သိပ်ကျေနပ်ပုံ မရပါဘူး။ စကားလုံးကို ဒီ့ထက် ကျစ်လျစ်စေချင်ပုံပါ။ တစ်ချိန်တည်းမှာ ၂၀၁၅ နှစ်ဦးပိုင်း ဒီမိုကရေစီနှင့် ရွေးကောက်ပွဲ အကူအညီပေးရေး နိုင်ငံတကာ အဖွဲ့အစည်း (International Institute for Democracy and Electoral Assistance) နဲ့ ဖွံ့ဖြိုးရေး မဏ္ဍိုင်အဖွဲ့ (Local Resource) တို့ ပူးပေါင်း ထုတ်ဝေခဲ့တဲ့ အင်္ဂလိပ်-မြန်မာ ဒီမိုကရက်တစ် ခက်ဆစ် အသုံးအနှုန်းများ (English-Myanmar Glossary of Democratic Terms) စာအုပ်ရဲ့ စကားချီးကို သွားသတိရမိ ပါတော့တယ်။
“ သာဓက အချို့အနေနှင့် နိုင်ငံခြား စကားလုံးများ (အထူးသဖြင့် အင်္ဂလိပ် ဘာသာစကား ) ကို သုံးစွဲလျက် ရှိသော်ငြား အဓိပ္ပာယ် ထပ်တူကျသည့် ယေဘုယျ ဖော်ပြနိုင်သည့် ဝေါဟာရ မရှိခြင်းမျိုး ကြုံတွေ့ရသည်။ ထိုစကားလုံးမျိုးကို မကြာခဏ သုံးစွဲရာတွင် ယေဘုယျ ဆန်လွန်းသွားကာ ဝေါဟာရ၏ ဆိုလိုရင်းနှင့် အဓိပ္ပာယ် အတိမ်အနက် မတူညီခြင်းမျိုး ကြုံ တွေ့လာဖွယ်ရှိသည်” တဲ့။
နိုင်ငံရေးစနစ် ကူးပြောင်းမှုနဲ့အတူ အစိုးရ ဌာနတွေရဲ့ Governance ကုမ္ပဏီ ကော်ပိုရိတ်တွေရဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံကအစ လူမှုအဖွဲ့အစည်း (Civil Society) အသီးသီးရဲ့ ခေတ်ပြောင်းချိန် ရာထူးအသစ်တွေ ကျွမ်းကျင်လိမ္မာရာ တာဝန်ယူမှု အသစ်တွေ ပေါ်ပေါက် လာတတ်တာဟာလည်း သဘာဝကျပါတယ်။ အဲဒီရာထူး အခေါ်အဝေါ်တွေနဲ့အတူ သူတို့ ရဲ့ လုပ်ငန်းဆောင်တာ (Functional Value)  တွေကို ကျွန်တော်တို့ လေ့လာ ကြည့်ကြရအောင်။
Moderator (အစီအစဉ်ပြီးမြောက်အောင် ပံ့ပိုးသူ )
Moderator ဆိုတာ ဗြိတိသျှ အင်္ဂလိပ် အသုံးအနှုန်းဖြစ်ပြီး အမေရိကန် အသုံးအနေနဲ့ Mediator လို့ သုံးလေ့ရှိပါတယ်။ သူဟာ ချမှတ်ထားတဲ့ အစီအစဉ် တစ်ခုအတွင်း ပါဝင်ပတ်သက်သူ အသီးသီးကို ဆောင်ရွက်ဖွယ် ကိစ္စအ၀၀ ပြီးမြောက်အောင် အားထုတ်ပေးသူပါ။
အခမ်းအနားမှူးထက် ပိုပင်ပန်းတာက မတူညီတဲ့နယ်ပယ် အသီးသီးက တက်ရောက် ဆွေးနွေးသူတွေ တစ်ဦးချင်းရဲ့ ဘုံတူညီရာကို ရလဒ်အဖြစ် စုစည်းပြီး အစွဲသန်ရာ အစွန်းတစ်ဖက်ဆီ ရောက်မသွားအောင် ထိန်းပေးရတာဟာ သူ့ရဲ့ အတတ်ပညာပါပဲ။ သဘော ညီမျှခြင်း မရှိတဲ့ ဘက်နှစ်ဘက်ကြား စကားပြောဆို ဆွေးနွေးဖြစ်အောင် ဆောင်ရွက်ရတာမျိုး ရှိသလို UK မှာတော့ မျှတတဲ့ စာမေးပွဲစနစ်နဲ့ အမှတ်ပေးပုံအပေါ် သမာသမတ်ကျကျ လုပ်ဆောင်ပေးသူကိုလည်း Moderator လို့ အသုံးတွင်ပါတယ်။
တစ်နည်းထပ်ပြောရင် မဖြူရင်မည်း မမည်းရင်ဖြူဆိုတဲ့ အစွန်းကို ရှောင်ရှားပြီး ဘုံအားမျှခြေဖြစ်တဲ့ Gray ကို ရှာဖွေပေးတဲ့အလုပ်ပါ။ သူနဲ့ ခပ်ဆင်ဆင် တူသယောင်နဲ့ ကွဲပြားသွားတဲ့ နောက်ရာထူးတစ်ခု ဆက်ကြရအောင်။
Facilitator ( ပံ့ပိုးမြှင့်တင်သူ )
လူတစ်ယောက်ကို ဒါမှမဟုတ် အဖွဲ့အစည်းတစ်ခု ကုမ္ပဏီ တစ်ခုကို သူတို့ဆောင်ရွက်ဆဲ လုပ်ငန်း ဆောင်တာတွေ ပိုမို လွယ်ကူလာအောင် ဒါမှမဟုတ် ပေါ်ပေါက်နေတဲ့ ပြဿနာတစ်ရပ်ကို အချေအတင် ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းပြီး နည်းလမ်းကောင်းတွေ ရှာဖွေ အကြံပြုခြင်းဖြင့် အဖြေရအောင် ထုတ်ပေးတာ Facilitator ပါပဲ။
သူဟာ လက်ရှိပကတိ ဖြစ်ပေါ်နေတဲ့ အားနည်းချက်တွေအပေါ် ဝန်ထမ်း အသီးသီး ဆွေးနွေးနိုင်အောင် လမ်းဖွင့်ထားရသလို ရလဒ်ကောင်းအတွက် အားထုတ်လာစေဖို့ စေ့ဆော်နိုင်စွမ်းလည်း ရှိရပါတယ်။ အဖွဲ့အစည်းအတွင်း မလိုအပ်ဘဲ ရှုပ်ထွေး တင်းကျပ်နေတဲ့ နှုန်းစံဆောင်ရွက်မှု နည်းစဉ်တွေ (Standard Operation Procedures) ကို လွယ်ကူအောင် ဖြေလျှော့ပေးရပါတယ်။
ဒီလို ဆောင်ရွက်တဲ့ အခါမှာလည်း လှေနံဓားထစ် ဒီအတိုင်း လုပ်ရမယ်ဆိုတဲ့ ပုံစံမျိုး မဟုတ်ဘဲ အကောင်းဆုံး ဖြစ်နိုင်ခြေတွေ (Best Alternatives) ကို အဖွဲ့အစည်းရဲ့ တည်ဆဲအနေအထား (Existing Coporate Culture) နဲ့ ချိန်ထိုးပြီး အကြံဉာဏ် ပေးနိုင်သူ ဖြစ်ရပါ့မယ်။
ကျွန်တော်တို့ နိုင်ငံမှာတော့ ဒီရာထူးကို NGO တွေက စတင် ခန့်ထားခဲ့ကြပြီး ခုချိန်မှာတော့ ကုမ္ပဏီ တချို့မှာ နေရာပေး လာတာကို တွေ့ရပါတယ်။ Organization Development Facilitator အနေနဲ့ သက်ဆိုင်ရာ အဖွဲ့အစည်း သွားချင်တဲ့ မျှော်မှန်းချက် (Vision) နဲ့ အဖွဲ့ဝင်အများစု လက်ရှိရောက်နေတဲ့ ပကတိ အခြေအနေကြားက ကွာဟချက် (Gap) ကို နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ရှာဖွေနိုင်ရပါတယ်။ အဲဒီကွာဟချက်ကို ကျဉ်းသထက် ကျဉ်းလာအောင် သင်ယူမှု ဖွံ့ဖြိုးရေး အစီအစဉ်များ (Learning & Development Programs) ရေးဆွဲပြီး ချုံ့ပစ်နိုင်စွမ်း ရှိရပါမယ်။
တကယ်တော့ လူ့လောက လူ့ကမ္ဘာမှာ အသုံးမတည့်သူရယ်လို့ မရှိပါဘူး။ လက်အောက်ဝန်ထမ်းတွေ အသုံးမတည့်ဘူးလို့ ညည်းညူနေတဲ့ မန်နေဂျာတွေဟာ သူ့လူတွေကို အတည့်မသုံးတတ်လို့ တပ်ပျက်နေတာပါ။ ပံ့ပိုးမြှင့်တင်သူ Facilitator ဟာ ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ Talent နဲ့အညီ နေသားတကျ ဖြစ်အောင် စီမံတတ်လာတာနဲ့အမျှ ကုမ္ပဏီတစ်ခုလုံး စံမီလာမှာပါပဲ။ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းတဲ့ ရာထူးတစ်ခုကို ထပ်ကြည့်ကြမယ်။
Co-ordinator (စုစည်းဆောင်ရွက်သူ)
ကျွန်တော်တို့ ဂျီသြမေတြီ သင်ခဲ့တုန်း က X ဝင်ရိုးနဲ့ Y ဝင်ရိုး ဝင်ရိုးအသီးသီးရဲ့ အပေါင်း လက္ခဏာဘက် ဒါမှမဟုတ် အနုတ် လက္ခဏာဘက်မှာ ပုစ္ဆာက ပေးထားချက်အတိုင်း အမှတ်စက်လေးတွေ နေရာချရပါတယ်။ အဲဒီ အမှတ်စက်ကလေးတွေ ဆက်သွယ်ပြီး ပေါ်ထွက်လာတဲ့ပုံကို အဖြေရှာပေးခဲ့ကြတယ်။ အဲဒါဟာ ကိုသြဒီနိတ်ရဲ့ အခြေခံ သဘောပါပဲ။
အမှတ်စက်တို့ မည်သည် အပေါင်းကျကျ အနုတ်ကျကျ X ဖြစ်ဖြစ် Y ဖြစ်ဖြစ် မိမိကျရာ နေရာကို ကိုယ်စားပြုပြီး ပြင်ညီမှာ သူ့တန်ဖိုးသူ ကိုယ်စားပြုပါတယ်။ အလားတူ Co-ordinator တစ်ယောက်ဟာ အုပ်စုအမျိုးမျိုး ဌာနအဖုံဖုံနဲ့ စုစည်း လက်တွဲပြီး မျှော်မှန်းထားတဲ့ အောင်မြင်မှုရအောင် ဆောင်ကြဉ်းနိုင်ရပါတယ်။ စီမံရေးရာနဲ့ မပြောချင်ဘူး Account အခန်း မသွားချင်ဘူး စတဲ့သဘောထားမျိုး သူမထားရပါဘူး။
ဖိုးလမင်းလည်း သူ့အလင်းနှင့် အဆင်းနှင့် မီးတိုင်ငယ်လည်း သူ့အရွယ်နှင့် အစွယ်နှင့်ဆိုသလို လက်ရေတစ်ပြင်တည်း Team Work ဖော်ဆောင်ရမှာပါ။
ပညာရေးနဲ့ လုပ်ငန်းခွင် (Education & Employment)
မြန်မာ့ပညာရေး ပြောင်းလဲမှုတွေ လုပ်ခဲ့ကြတာ အစိုးရ အဆက်ဆက် ရိုးတောင်နေပါပြီ။ အရေးကြီးဆုံး အဟကတော့ ပညာရေးနဲ့ လုပ်ငန်းခွင် ခုချိန်ထိ ဂဟေမဆက်နိုင်တာပါ။ B.Agri ဘွဲ့ရက မြန်မာစာအဖွဲ့မှာ စာရေးဖြစ်ပြီး B.A (History) က မြေတိုင်းစာရေး ဖြစ်အောင် မွေးထုတ်ထားတဲ့ ပညာရေးပါ။
ဒီဘက်နှစ်ပိုင်းတွေမှာ ပညာသင်ကြားမှု အခွင့်အလမ်း ပိုမိုတိုးတက်လာတဲ့အတွက် လူငယ်တွေဟာ မိမိဝါသနာပါရာ အလုပ်ကို တက္ကသိုလ် မတက်ခင်ကတည်းက ရွေးချယ် သွားတတ်စေချင်တယ်။ လူကြီးမိဘ ဆရာသမားများကလည်း လူငယ်တွေကို ဆုံးဖြတ်ခွင့် ပေးစေချင်ပါတယ်။
Well Educated တွေကြီးပွားတဲ့ Professionalism ထွန်းကားတဲ့ ရွှေပြည်တော်ကြီး မျှော်တိုင်း မဝေးပါရစေနဲ့တော့။
References:1. Cambridge Dictionary, Cambridge University Press 2008.
                     2. Dictionary of Human Resources and Personnel Management 3rd Edition A & C Black London