ဆူဒန်၏ ပြည်တွင်းစစ်သည် ဒုတိယ မြောက်လအတွင်းသို့ ဝင်ရောက်လာချိန်တွင် မငြိမ်မသက်ဖြစ်ပွားနေသော အနောက်ဒါဖာ ဒေသတွင် လူမျိုးစုသတ်ဖြတ်မှုများသည်အ ရပ်သားများကို အထိတ်တလန့်ဖြစ်စေသည်။

ဘေးကင်းလုံခြုံသည့် နေရာဟူ၍ မရှိဟု  ဒေသခံများက အယ်ဂျားဇီးယားသတင်းကို ပြောကြားခဲ့ပြီး ဆူဒန်အာရပ်တိုက်ခိုက်ရေး သမားများသည် မေ ၁၄ ရက်က ဆေးရုံတစ်ရုံ ကိုဝင်ရောက်စီးနင်းစဉ် ဒဏ်ရာရရှိထားသည့် အာရပ်မဟုတ်သောအရပ်သား ၁၂ ဦးကို ကွပ်မျက်ခဲ့သည်။အစိုးရအဆောက်အအုံ များ၊ စျေးများ၊ စာသင်ကျောင်းများနှင့် ဒေသ တွင်း ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများအတွက်စ ခန်းများကိုလည်း လုယက်တိုက်ခိုက်မှုများနှင့် မီးရှို့ဖျက်စီးမှုများ ရှိခဲ့သည်။

 “သူတို့တွေ(ဆူဒန်အာရပ်တိုက်ခိုက် ရေးသမားများ)က ဒေသခံတွေအားလုံးကို သတ်ဖြတ်နေပြီး လူသားမျိုးနွယ်ကိုဆန့်ကျင် တဲ့ ရာဇဝတ်မှုတွေကို ကျူးလွန်နေပါတယ်။  အထူးသဖြင့် စစ်သွေးကြွတွေက ဘယ်သူက နိုင်ငံရေးသမား၊ ဘယ်သူက လူ့အခွင့်အရေး တက်ကြွလှုပ်ရှားသူလဲဆိုတာကို သေချာသိ နေပါတယ်”ဟု အနောက်ဒါဖာ၏မြို့တော် အယ်ဂျီနီနာရှိ လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်သူ ဂျာမယ်ခါမစ်က ပြောကြားခဲ့ပြီး ၎င်းင်းသည် လည်း ပစ်မှတ်ထားခံရနိုင်ကြောင်းလည်း ထပ်မံပြောကြားခဲ့သည်။

ဆူဒန်စစ်တပ် SAF  နှင့် Rapid support forces (RSF) တို့ကြား ပဋိပက္ခစတင် ဖြစ်ပွားသည့် ဧပြီ ၁၅ ရက်ကတည်းကနှစ်ဘက် စလုံးသည် ဆူဒန်နိုင်ငံ၏မြို့တော် ခါတွန်ကို တစ်စုတည်း ထိန်းချုပ်နိုင်ရန် ကြိုးပမ်းသည့် အနေဖြင့် နိုင်ငံတစ်ဝန်းလုံးတွင် ထောင်နှင့်ချီ သည့် တိုက်ခိုက်ရေးသမားများကို တပ်ဖြန့်ခွဲ ပြင်ဆင်ချထားခဲ့သည်။

အယ်ဂျီနီနာမြို့တွင် အာရပ်ပြည်သူ့စစ် များက လူပေါင်းရာချီကို သတ်ဖြတ်ခဲ့သည်ဟု သတင်းများထွက်ပေါ်လာသည့် အနောက်ဒါ ဖာပြည်နယ်တွင် အာဏာလေဟာနယ်ဖြစ် သွားခဲ့သည်။

ယင်းဒေသတွင် ကုန်းမြေနှင့်ရေအရင်း အမြစ်များပိုင်ဆိုင်မှုအပေါ် အငြင်းပွားမှုများ ကြောင့် အာရပ်နှင့် အာရပ်မဟုတ်သောအ သိုင်းအဝိုင်းများအကြား တင်းမာမှုများကာလ ကြာရှည်မြင့်တက်နေသည်။ဒါဖာကို လျစ်လျူ ရှုကာ အမြတ်ထုတ်မှုများကြောင့် အာရပ်မ ဟုတ်သော လက်နက်ကိုင်အုပ်စုများသည် ဗဟို အစိုးရအားဆန့်ကျင်ပုန်ကန်ခဲ့သည့် ၂၀၀၃ ခုနှစ်တွင် နာကြည်းချက်များစတင်ခဲ့ သည်။

ဆူဒန်၏သမ္မတဟောင်း အိုမာအယ်ဘာ ရှားက နောက်ပိုင်းတွင် RSF အဖြစ်ပြန်လည် ထွက်ပေါ်လာသည့် အာရပ်မျိုးနွယ်စုပြည်သူ့ စစ်များကို နှိမ်နင်းရန်ကြိုးပမ်းမှုဖြင့် တုံ့ပြန်ခဲ့  သည်။ ၂၀၀၃ ခုနှစ်နှင့် ၂၀၀၈ ခုနှစ်အတွင်း အကြမ်းဖက်မှုများ၊ ပဋိပက္ခကြောင့် ဖြစ်ပေါ် လာသည့် ရောဂါများနှင့် ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးမှု များကြောင့် သေဆုံးသူ သုံးသိန်းအထိရှိလာ ခဲ့သည်ဟု ကုလသမဂ္ဂတာဝန်ရှိသူများက ပြောကြားခဲ့သည်။

လက်ရှိတွင် အနောက်ဒါဖာရှိ ဒေသခံ များက နောက်ထပ်ပြည်တွင်းစစ်အ တွင်းနေ ထိုင်ရမည့်အရေးကို စိုးရိမ်နေကြသည်။

 “တိုက်ခိုက်နေသူတွေက အာရပ်တွေပါ။ ဒါပေမဲ့ စစ်ပွဲဆိုတာမကောင်းပါဘူး။ကျွန် တော်တိုက်ခိုက်တာတွေ မလုပ်ပါဘူး။ကျွန် တော်ဟာ လူသားချင်းစာနာမှုရှိတဲ့ နိုင်ငံသား တစ်ဦးပါ”ဟု အယ်ဂျီနီနာမြို့မှ အာရပ်ရီဇိုင် ဂတ်လူမျိုးစုဝင် ဖီဒယ်ဘာရုစ်ကဆိုသည်။

ကတိအမှားများ

၂၀၁၉ ဧပြီတွင် အထင်ကရ လူထုအုံကြွ မှုများအပြီး အယ်ဘာရှား အာဏာပြုတ်ကျပြီး နောက်ပိုင်း လပေါင်းများစွာအကြာတွင်အ နောက်ဒါဖာ၌ နှစ်ပေါင်းများစွာအတွင်းအ ဆိုးရွားဆုံး အကြမ်းဖက်မှုအချို့ရှိလာခဲ့သည်။

၂၀၁၉ ခုနှစ် ဒီဇင်ဘာလတွင် ပြည်တွင်း ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများစခန်းမှ အာရပ်မ ဟုတ်သူ ၇၂ ဦး သတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရသည်ဟုဒေသ ခံလူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့များကပြောကြားခဲ့ သည်။ယင်းတိုက်ခိုက်မှုများတွင် RSF ယူနီ ဖောင်းဝတ်ဆင်ထားသည့်တိုက်ခိုက်ရေးသ မားများက တိုက်ရိုက်ပါဝင်နေသည်ဟုအ သက်ရှင်ကျန်ရစ်သူများကဆိုသည်။

ဒေသတွင်း၌ အကာအကွယ်ပေးမှုတွင် စိုးရိမ်မှုများ ရှိနေသော်လည်း ကုလသမဂ္ဂလုံ ခြုံရေးကောင်စီက ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ်ကုန်ပိုင်း တွင် သက်တမ်းကုန်ဆုံးခဲ့သော ဒါဖာအတွက် ငြိမ်းချမ်းရေးထိန်းသိမ်းရေးတာဝန်ကို သက် တမ်းတိုးခဲ့ခြင်းမရှိပေ။

ဒါဖာရှိ ငြိမ်းချမ်းရေးထိန်းသိမ်းရေးတပ် များသည် အရပ်သားများကို ထိထိရောက် ရောက်ကာကွယ်ရန် ပျက်ကွက်မှုအတွက်မ ကြာခဏ ဝေဖန်ခံနေရပြီး လူ့အခွင့်အရေးအ ဖွဲ့များက ၎င်းင်းတို့သည် ရက်စက်မှုများကိုစောင့် ကြည့်အစီရင်ခံချိန်ကတည်းက အချို့နေရာ များတွင် ငြိမ်းချမ်းရေးထိန်းသိမ်းရေးတပ်ဖွဲ့ များရှိနေခြင်းသည် တိုက်ခိုက်မှုများကိုပြုလုပ် ရန် အဟန့်အတားဖြစ်စေသည်ဟုပြောကြား ခဲ့သည်။

ငြိမ်းချမ်းရေးထိန်းသိမ်းရေးတပ်များ ထွက်ခွာခဲ့ပြီးနောက် ဒါဖာတွင် လုံခြုံရေးစီစဉ် ပေးသွားရန် RSF နှင့် ဆူဒန်စစ်တပ်တို့ကက တိများပေးနေသော်လည်း မကြာခဏဖြစ်ပွား သည့်တိုက်ခိုက်မှုများကြောင့် လူပေါင်းရာချီ သေဆုံးခဲ့ကြသည်။

သို့သော် လက်ရှိတွင် တပ်ဖွဲ့များသည် ခါတွန်မြို့တော်ကို ထိန်းချုပ်နိုင်ရန်တိုက်ခိုက် နေကြပြီး အယ်ဂျီနီနာမြို့တွင်လည်း သေဆုံး သူအရေအတွက် မြင့်တက်လာခဲ့သည်။

ကပ်ဆိုက်မှုတစ်ခု

Masalit ရွှေ့ပြောင်းနေထိုင်သူများစ ခန်းသည် လုယက်တိုက်ခိုက်ခံရပြီးမီးရှို့ဖျက် စီးခံခဲ့ရသည်ဟုဒေသခံများကဆိုသည်။

လူ့အခွင့်အရေးရှေ့နေတစ်ဦးဖြစ်ပြီး မျိုးနွယ်စုပဋိပက္ခများအတွက် masalit  ကိုယ် စားလှယ် ဆူလ်တန်ဆာအက်၏ဇနီးဖြစ်သူ  နာဟစ်ဟာမစ်က တိုက်ခိုက်ရေးသမားများ သည် အယ်ဂျီနီနာမြို့ရှိ၎င်းင်းတို့နေအိမ်ကို ဝင် ရောက်ခဲ့ပြီး ကားများ၊ ငွေကြေးနှင့်ရွှေငွေ လက်ဝတ်ရတနာများကို ခိုးယူခဲ့သည်ဟုပြော ကြားခဲ့သည်။

 “အခြေအနေက လုံးဝကို ကပ်ဆိုက်နေ တာပါ။ ဒါကပ်ဆိုက်မှုတစ်ခုပါ။အိမ်တွေမီး ရှို့ဖျက်စီးခံရတယ်။အိမ်တွေအားလုံးမီးရှို့ခံရ လိမ့်မယ်”ဟု ၎င်းင်းကပြောကြားခဲ့သည်။

ပုန်းစရာမြေမရှိ

 “အကြမ်းဖက်မှုတွေကနေ ထွက်ပြေး လာရတာလည်း စိန်ခေါ်မှုတစ်ခုဖြစ်နေပါ တယ်။ဘာလို့လဲဆိုတော့ မြို့ထဲကနေထွက်တဲ့ သဲကန္တာရလမ်းတွေမှာ သူခိုးတွေနဲ့လက်နက် ကိုင်အဖွဲ့တွေက သေနတ်နဲ့ထောက်ပြီးကား တွေကို တားနေတဲ့အတွက် လုံခြုံမှုမရှိပါဘူး” ဟု နော်ဝေးဒုက္ခသည်ကောင်စီမှ ဆက်သွယ် ရေးအကြီးအကဲ မာသီလ်ဒီဗူကဆိုသည်။

 “ကျွန်မတို့ကြားတာကတော့ သူတို့တား လို့မရပ်ပေးတဲ့ကားတွေဆိုရင် ပစ်ခတ်ပါ တယ်။လမ်းတွေပေါ်မှာလည်း ရာဇဝတ်မှုကျူး လွန်တာတွေ မြင့်တက်နေပါတယ်”ဟုကင် ညာနိုင်ငံ နိုင်ရိုဘီမြို့တွင်အနောက်ဒါဖာ အခြေအနေကို စောင့်ကြည့်နေသည့် ၎င်းင်းက ပြောကြားခဲ့သည်။

 “အယ်ဂျီနီနာမြို့မှာပုန်းစရာ မြေမရှိသ လို၊လွတ်မြောက်ဖို့လမ်းမရှိတဲ့အပြင် ကာ ကွယ်ပေးမယ့်လူလည်း မရှိပါဘူး”ဟု ဗူကဆိုသည်။

သတ်ဖြတ်မှုများအပြင် မြို့တစ်ဝန်းတွင် ဆိုးရွားသော အစားအစာပြတ်လပ်မှုများ ကြောင့် အစားအစာ စျေးနှုန်းများမြင့်တက် နေသည်။ပဋိပက္ခ မတိုင်မီကတည်းကရွှေ့ ပြောင်းနေထိုင်သူအများစုသည် လူသားချင်း စာနာထောက်ထားမှုအကူအညီကို ကြီးကြီး မားမား မှီခိုနေရပြီး ယင်းပြည်နယ်ရှိဒေသခံ အားလုံး၏ ၄၂ ရာခိုင်နှုန်းခန့်သည်အကူအညီ များကိုမှီိခိုအားထားနေရသည်ဟု နော်ဝေးဒု က္ခသည်ကောင်စီက ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။

ကုလသမဂ္ဂလူသားချင်းစာနာထောက် ထားမှုဆိုင်ရာညှိနှိုင်းရေးရုံး၏ မတ်လကထုတ် ပြန်ချက်အရ ဒါဖာပြည်နယ်ရှိ ကလေးသုံးဦး တွင် တစ်ဦးသည် နာတာရှည်အာဟာရချို့တဲ့ မှုကို ကြုံတွေ့ခံစားနေရသည်ဟု ပြောကြားခဲ့ သည်။

 “မြို့တော် ခါတွန်လိုပါပဲ။အနောက်ဒါ ဖာက လူတွေက ကျည်ဆန်တွေ ဒါမှမဟုတ် ငတ်မွတ်မှုတွေနဲ့ သေကုန်ကြပါလိမ့်မယ်။ခါ တွန်နဲ့ အကြီးမားဆုံးကွာခြားချက်ကတော့ အယ်ဂျီနီနာမြို့ဟာ တစ်နည်းနည်းနဲ့လေဟာ ပြင်စခန်းဖြစ်နေပါပြီ”ဟုဗူက ပြောကြားခဲ့ သည်။

လက်ရှိတွင် တက်ကြွ လှုပ်ရှားသူများ သည် ယင်းအကြမ်းဖက်မှုအကြောင်းကမ္ဘာ ကြီးကို ဆက်သွယ်ပြောပြနေမှုအတွက်၎င်းင်း တို့၏အသက်အန္တရာယ်စိုးရိမ်ရသည့်အခြေ အနေတွင် ရှိနေသည်။

လူ့အခွင့်အရေးစောင့်ကြည့်သူ ဂျာမယ် ခါမစ်က ၎င်းင်း၏ သူငယ်ချင်းများသည်လျှပ်စစ်  ဓာတ်အားလိုင်းများကို အဆက်မပြတ်ပြင် ဆင်နေပြီး ယင်းသို့လုပ်ဆောင်ခြင်းဖြင့်ဒေသ ခံများအနေဖြင့် အားနည်းသောအင်တာနက် ဆက်သွယ်မှုကိုအသုံးပြုနိုင်မည်ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။

 “ဒေသခံတွေက သူတို့ရဲ့အသံကို ပြည်ပ မီဒီယာတွေဆီ ဘယ်လိုထုတ်ဖော်ပြောရမလဲ ဆိုတာကို အာရုံစိုက်နိုင်ဖို့ ခက်ခဲနေပါတယ်။  သူတို့တွေက အသက်မသေအောင်ဘယ်လို ထွက်ပြေးမလဲ၊အာရပ်ပြည်သူ့စစ်တွေရဲ့ တိုက်ခိုက်မှုတွေကနေ ဘယ်လိုအသက်ရှင် အောင် ကြိုးစားမလဲဆိုတာနဲ့ပဲ လုံးပန်းနေကြ ပါတယ်”ဟု ခါမစ်က ပြောကြားခဲ့သည်။