၂၀၂၁ ခု သြဂုတ်လလယ် တာလီဘန်တို့ သမ္မတနန်းတော်ကို မသိမ်းပိုက်မီ အာဖဂန်နစ္စတန်၏ သမ္မတအဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သူ အက်ရှ်ရက်ဂါနီ၏အသံ ကမ္ဘာ့မီဒီယာများတွင် ပြန်လည်ပေါ်ထွက်လာချေပြီ။ သူ့ စကားအရ ကဘူးမှ ရုတ်တရက်စွန့်ခွာခြင်းမှတစ်ပါး အခြားရွေးချယ်စရာ မရှိခဲ့ကြောင်း၊ တာလီဘန်တို့သည် မြို့ကိုပိတ်ဆို့၍ ငြိမ်းချမ်းစွာ အာဏာလွှဲပြောင်းမည့်လုပ်ငန်းစဉ်ကို ငြင်းဆိုခဲ့ကြကြောင်း၊ သဘောတူညီချက်များ အပေါ်တွင် ယခင်အာဖဂန်အစိုးရအရာရှိများနှင့် အမေရိကန်အရာရှိများအကြား အငြင်းပွားမဆုံး ဖြစ်နေခဲ့ကြောင်း BBC Radio 4 ၏ Today အစီအစဉ်၌ ဂါနီက ပြောသည်။

၂၀၂၁ ခု ဒီဇင်ဘာ ၂၉ ရက်၌ ထုတ်လွှင့်ခဲ့သော BBC တွေ့ဆုံခန်းတွင် အကြံပေးတစ်ဦးက ကဘူးမြို့တော်ကို ဂါနီ စွန့်ခွာမည်၊ မစွန့်ခွာမည် ဆုံးဖြတ်ရန်အတွက် မိနစ်အနည်းငယ်သာ အချိန်ပေးခဲ့ကြောင်း ပြောပြခဲ့သည်။ အာဖဂန်နစ္စတန်မှ သူထွက်ပြေးချိန်တွင် ငွေသန်းနှင့်ချီပြီး ခိုးယူသွားခဲ့သည်ဆိုသော ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ပေါ်ထွက်လျက်ရှိသည့် စွပ်စွဲချက်များကိုမူ ဂါနီက ငြင်းဆိုခဲ့ပါသည်။

ဂါနီ လျှို့ဝှက်စွာ ရုတ်တရက် ထွက်ပြေးခဲ့သော သြဂုတ်လ ၁၅ ရက်၌ ကဘူးမြို့တော်ကြီးတွင် အမေရိကန်နှင့် NATO တပ်ဖွဲ့များ ကျန်ရစ်ခဲ့သည်။ နှစ် ၂၀ ကြာ သိမ်းပိုက်တပ်စွဲခဲ့သော အာဖဂန်နစ္စတန်မှ ဖရိုဖရဲဆုတ်ခွာရ သည့်အတွက် မြို့တော်ကြီးတစ်ခုလုံးမှာ “အကွပ်မရှိသောကြမ်း” ပရမ်းပတာအခြေအနေသို့ ဆိုက်ရောက်နေချိန်ဖြစ်၏။

“အဲဒီမနက်တုန်းက ထွက်ပြေးဖို့နေနေသာသာ ဘာအရိပ်အယောင်မှ မရှိခဲ့ပေမဲ့ ညနေလည်းကျရော ကျွန်တော် ထွက်လာခဲ့ရတော့တာပါပဲ”ဟု ဂါနီက BBC ရေဒီယိုသို့ ပြောခဲ့သည်။

သူ့မှတ်ချက်စကားများသည် အခြားသော မြေပြင်အခြေအနေများနှင့် ကွဲလွဲနေသည်။

ယခုလအစောပိုင်း AP သတင်းဌာန နှင့် အင်တာဗျူး၌ အာဖဂန်နစ္စတန်၏ ယခင်သမ္မတ ဟာမစ်ကာဇိုင်းက ပြောကြားခဲ့ရာတွင် ဂါနီ၏ ထွက်ပြေးခြင်းသည် သူနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးကောင်စီ ဥက္ကဋ္ဌ အဗ္ဗဒူလာအဗ္ဗဒူလာတို့ အပါအဝင် အစိုးရအတွက် ဖျောင်းဖျဆွေးနွေးသူများ၏ အခွင့်အလမ်းကို တမင်ဖျက်ဆီးသလိုဖြစ်ခဲ့ကြောင်း၊ တာလီဘန်တို့နှင့် သဘောတူညီချက်ရရှိရန် ကဘူးမြို့အပြင်ဘက်တွင် ထိုင်ကာ နောက်ဆုံးမိနစ်အထိ စောင့်ဆိုင်းခဲ့ကြကြောင်း ပြောထားဖူးသည်။

ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီး ဘစ္စမီလာခန်၊ ပြည်ထဲရေးဝန်ကြီးနှင့် ရဲချုပ်တို့ကို ခေါ်ယူတွေ့ဆုံရန် စီစဉ်ချိန်တွင် အားလုံးသည် မြို့ တော်မှ ထွက်ပြေးသွားကြပြီးဖြစ်ကြောင်း၊ ထို့နောက် ကာဇိုင်းက ကဘူးမြို့တွင်းရှိ တာလီ ဘန်များကို ဖိတ်ခေါ်၍ ““တိုင်းပြည်အတွင်းရှိ လူထုကို ကာကွယ်စောင့်ရှောက်မှုပေးရေး၊ မြို့တော်ကို “သူတလူ ငါတမင်း” ဖြစ်မသွား စေရေး၊ တိုင်းပြည်အတွင်းရှိ ဆိုင်ပြင်ကန္နားများကို တောကြောင်များ လုယက်ဖျက်ဆီး မသွားစေရေး” အတွက် ဆွေးနွေးခဲ့သည်ဟု ဆိုပါသည်။

BBC Today အစီအစဉ်တွင် မစ္စတာဂါနီသည် ယခင်ကာကွယ်ရေးအကြီးအကဲ ဗြိတိသျှ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဆာနစ်ကာတာနှင့် အပြန်အလှန်ဆွေးနွေးပြောခဲ့သည်။ ရေဒီယို အင်တာဗျူး၌ “ကဘူးကို ဖျက်ဆီးခြင်းမှ ကာ ကွယ်ရန်အလို့ငှာ” သူ ထွက်ပြေးခဲ့ရကြောင်း ပြောခဲ့၏။ အပြိုင်ဖြစ်နေသော တာလီဘန် အုပ်စုနှစ်စုသည် မြို့လယ်တွင် နေရာယူထားကြပြီး မြို့တော်တွင်း၌ ထိတွေ့တိုက်ခိုက်မှု ဖြစ်လာပါက ထိန်းသိမ်းရခက်ခဲကာ ပေး ဆပ်ရမည့်တန်ဖိုး ကြီးလွန်းကြောင်း အခိုင်အမာ ဆိုခဲ့သည်။

“တာလီဘန်အုပ်စုကွဲနှစ်ခုဟာ မတူညီတဲ့အရပ်ကနေ မြို့တော်ဆီ နီးလာပြီ။ သူတို့ ချင်းသာ ထ,ချကြရင် လူငါးသန်းရှိတဲ့မြို့ကြီး ပျက်စီးကုန်မှာပေါ့။ မြို့လူထု အကြီးအကျယ် ဒုက္ခရောက်ကုန်မှာပေါ့”ဟု ဂါနီက ပြောဆို သည်။

သို့သော် ဂါနီညွှန်းခဲ့သလို အပြိုင်အဆိုင်ဖြစ်နေသော တာလီဘန်ဂိုဏ်းကွဲအုပ်စုများ မြို့တွင်းသို့ ဝင်ရောက်နေကြောင်း မည်သည့် အထောက်အထားမှ မတွေ့ရပါ။

စနစ်တကျ အာဏာလွှဲပြောင်းနိုင်ရန် ဖြစ်နိုင်ခြေမရှိတော့သည့်အတွက် ဂါနီ ထွက်ပြေးခဲ့ရပြီး ထိုလုံခြုံရေးဆိုင်ရာ လစ်ဟာမှုကို တာလီဘန်တို့ လွယ်ကူစွာရယူသွားခဲ့သည်ဟု ဆိုနိုင်ပါသည်။ လက်ရှိ အာရပ်စော်ဘွားများ နိုင်ငံ (United Arab Emirates-UAE) တွင် ရောက်ရှိနေသော ဂါနီသည် တာလီဘန် တို့လက်တွင်းသို့ ပြည်သူများကို လွယ်လွယ် ထည့်ထားခဲ့ကြောင်း ယခုအခါ အာဖဂန်နိုင်ငံသားအများစုက စွပ်စွဲကြပါသည်။

တာလီဘန်တို့သည် ကဘူးကို မသိမ်းပိုက်မီကပင် တိုင်းပြည်အနှ့ံ အောင်ပွဲဆင်နိုင်ခဲ့ပြီး အာဖဂန်အစိုးရတပ်များမှာ “နေလာ နှင်းပျောက်” ဖြစ်ခဲ့သလို အချို့မှာ လက်နက်ချသွားခဲ့ကြသည့်အတွက် သမ္မတနန်းတော်ကို ထိန်းချုပ်ရာတွင် ထင်သည်ထက် လျင်မြန်ခဲ့၏။

ထိုအချိန်က ကဘူးတွင် ရှိနေခဲ့သော လူသားချင်းစာနာမှုဆိုင်ရာ အစီအစဉ်မှ ဝန်ထမ်းများ၏ ပြောဆိုချက်အရ ပထမတွင် သူတို့ကိုယ်သူတို့ မည်သည့်အဖွဲ့အစည်းကို ကိုယ်စားပြုကြောင်း တာလီဘန်တို့ကို မပြောဘဲ သိုသိပ်စွာနေခဲ့ကြကြောင်း၊ တာလီဘန်တို့သည် ဝန်ထမ်းများ အကာအကွယ်ရစေရန်အတွက် သက်ဆိုင်ရာရုံးများသို့ ရွှေ့ပြောင်းပေးခဲ့ကြောင်း သိရသည်။

ထိုသို့ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြောင်း ပြောကြသည့်တိုင် တာလီဘန်များ အာဏာရယူနေစဉ်အတွင်း လူထု၏ကြောက်ရွံ့မှုများကို နေရာအနှ့ံတွေ့ခဲ့ရ၏။ နှစ်ပေါင်း ၂၀ အတွင်း အမေရိကန် ကျောထောက်နောက်ခံပြု အစိုးရအဆက်ဆက် တင်မြှောက်၍ နိုင်ငံတကာငွေကြေးများနှင့် ထူထောင်မှုပြုပေးခဲ့သည့်တိုင် ဆင်းရဲနေဆဲ အာဖဂန်နစ္စတန်မှ ပြည်သူအများစုမှာ ဇာတိမြေကို စွန့်ခွာထွက်ပြေးရန် ဇောစိတ်သန်ခဲ့ကြသည်။

BBC အင်တာဗျူး၌ ဂါနီသည် အာဖဂန်နစ္စတန်မှ ထွက်ခွာချိန်တွင် လျှို့ဝှက်သိမ်း ဆည်းထားသော ငွေကြေးများစွာကို ခိုးဝှက်ယူဆောင်သွားခဲ့ကြောင်း ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်စွပ်စွဲချက်များကို ငြင်းဆိုခဲ့သည်။

အာဖဂန်နစ္စတန်ပြန်လည်ထူထောင်ရေးဆိုင်ရာ အမေရိကန်အထူးစုံစမ်းစစ်ဆေးရေးမှူး ဂျွန်ဆော့ပ်ကိုက သက်သေအထောက် အထားပြသနိုင်ခြင်းမရှိသော ဤစွပ်စွဲချက်များကို စစ်ဆေးနေဆဲဖြစ်ပါသည်။

လွန်လေပြီးသော အာဖဂန်အစိုးရ အဆက်ဆက်လက်ထက်တွင် နိုင်ငံတကာနှင့် အာဖဂန်ပြည်တွင်းမှ လွတ်လပ်သော ကန်ထရိုက်တာများမှာ အဂတိလိုက်စားကြောင်း လူသိရှင်ကြား စွပ်စွဲခံထားကြရပြီး ဆော့ပ်ကို၏ ဒါဇင်နှင့်ချီသော အစီရင်ခံစာများ၌ ဤ “ဟုတ်၍ကျော် ပုပ်၍ပေါ်သော” အထောက်အထား တို့ကို တွေ့ရှိနေရပါသည်။

၂၀၀၁ ခုနှစ်ကုန်ပိုင်း၌ အိုစမာဘင်လာဒင်နှင့် အယ်လ်ကေဒါးခေါင်းဆောင်များ အခြေစိုက်နေထိုင်ခဲ့သော အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်ပြီး တာလီဘန်အစိုးရကို ဖယ်ရှားချိန်မှစတင်၍ ၀ါရှင်တန်သည် အာဖ ဂန်ပြန်လည်ထူထောင်ရေးအတွက် အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၄၆ ဘီလျံ သုံးစွဲခဲ့၏။

ထိုသို့ ကုန်ကျသုံးစွဲခဲ့သည့်တိုင် တာလီဘန်တို့ ပြန်လည်အာဏာရသော သြဂုတ်လ မတိုင်မီအထိ အာဖဂန်နစ္စတန်၏ ဆင်းရဲမှုအတိုင်းအတာမှာ ဆင်းရဲမွဲတေမှုမျဉ်းမှတ်အောက်၌ လူဦးရေ၏ ၅၄ ရာခိုင်နှုန်း ရှိနေခဲ့သည်။

၂၀၂၁ ခု ဒီဇင်ဘာလလယ်ပိုင်း ရာဇဝတ်မှုနှင့် အဂတိလိုက်စားမှုများ ဖော်ထုတ်လေ့လာရေး (Organised Crime and Corruption Reporting Project-OCCRP) အစီရင်ခံစာအရ ကမ္ဘာ့အဂတိလိုက်စားမှု အများဆုံးခေါင်းဆောင်များစာရင်းတွင် ဂါနီ ပါဝင်သည်။ ဤ OCCRP အဖွဲ့ကို နိုင်ငံ ၃၀ ကျော်မှ စာနယ်ဇင်းသမား ၁၅၀ ဖြင့် ဖွဲ့စည်းထားသည်။

ကမ္ဘာ့ထိပ်ခေါင် အဂတိလိုက်စားသူများ စာရင်းတွင် ဘီလာရုသမ္မတ လူကာရှင်ကို၊ အာဖဂန်သမ္မတဟောင်း အက်ရှ်ရက်ဂါနီ၊ ဆီးရီးယားသမ္မတ ဘာဆာအယ်အာဆတ်၊ တူရကီသမ္မတ ရီဆက်တေယစ်အာဒိုဂန်နှင့် သြစတြေးလျ ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်း ဆီဘာစတိန်းကာ့ဇ်တို့ ပါဝင်သည်။

အမျိုးသားလုံခြုံရေး အကြံပေးအရာရှိ ဟမ်ဒူလာ မိုဟစ်က ကိုယ်ရံတော်တပ်ဖွဲ့များသည် အကာအကွယ်ပေးနိုင်စွမ်း မရှိတော့ကြောင်း ပြောကြားလာချိန်တွင် သူနှင့် အနီး စပ်ဆုံးပုဂ္ဂိုလ်များဖြစ်သော ဇနီးဖြစ်သူ အပါအဝင် ဂါနီသည် နန်းတော်ကိုစွန့်ခွာရန် ဆုံးဖြတ်ခဲ့ကြောင်း၊ ကာကွယ်ရေးဝန်ကြီးဌာနသို့ သွားရောက်ရန် ကားတစ်စီးကို စောင့်ဆိုင်းခဲ့သော်လည်း ဘယ်တော့မှ ရောက်မလာတော့ ကြောင်း ပြောပြသည်။

“အလွန်အမင်း ကြောက်ရွံ့တုန်လှုပ်နေသော” မိုဟစ်က ထွက်ပြေးမည်၊ မပြေးမည်ကို ဆုံးဖြတ်ရန် အချိန်နှစ်မိနစ်သာ ပေးခဲ့ကြောင်း၊ ပြောပြောပြေးပြေးဟု ဆိုသကဲ့သို့ ဂါနီ ထွက်ခွာမည်ဆိုလျှင် သူ ဟယ်လီကော့ပတာပေါ်၌ အသင့်စောင့်ရင်း ပျံတက်ရန်အသင့်ဖြစ်ကြောင်း မရမက တိုက်တွန်းခဲ့သည်။

ဂါနီအနေနှင့် တာလီဘန်တို့ နိုင်ငံအဝန်း စတင်သိမ်းပိုက်လာသော သီတင်းပတ်များအတွင်း တစ်မုဟုတ်ချင်း ပြိုကွဲလျော့လျဲ သွားခဲ့ရသည့် အာဖဂန်တပ်မတော်အ ကြောင်းကို ဖွင့်ဟခြင်း မပြုခဲ့ပါ။ သို့သော် ၂၀၂၀ ပြည့်နှစ်အတွင်း အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက တာလီဘန်တို့နှင့် သဘောတူစာချုပ်ကို လက်မှတ်ရေးထိုးခဲ့သည့်အတွက် သူ့အစိုးရ အပြီးသတ်ပျက်သုဉ်းခဲ့ရကြောင်း ပြစ်တင်ဝေဖန်ခဲ့သည်။ “ငြိမ်းချမ်းရေးလမ်းစဉ်အစား ကျွန်တော်တို့ ရခဲ့တာက ဆုတ်ခွာရေးဖြစ်စဉ်ပါ”ဟု ဂါနီ ပြောသည်။

သမ္မတဟောင်း ဒေါ်နယ်ထရမ့်လက်ထက် ချုပ်ဆိုခဲ့သော ဒိုဟာသဘောတူညီချက်တွင် အမေရိကန်နှင့် NATO တပ်များ အာဖဂန်နစ္စတန်မှ အပြီးသတ်ဆုတ်ခွာမှုနှင့်သက်ဆိုင်သည့် အခြေအနေများ ထည့်သွင်းထားသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသမိုင်းတွင် အာဖဂန်နစ္စတန်ကို ကျူးကျော်သိမ်းပိုက်မှုသည် အချိန်အကြာမြင့်ဆုံးသော ပြည်ပတပ်စွဲမှုဖြစ်၏။ ဒိုဟာစာချုပ်အရ တာလီဘန်အကျဉ်းသား ၅,၀၀၀ ကို ပြစ်ဒဏ်မှ ကင်းလွတ်စေခဲ့ရာ ထိုကိစ္စသည် တာလီဘန်အုပ်စု၏အင်အားကို ပိုမိုတိုးပွားစေခဲ့ကြောင်း ဂါနီက ပြောဆိုခဲ့သည်။ အာဏာရေပွက် ခဏတက်ခဲ့ ချိန်အလွန် သမ္မတဟောင်းတစ်ဦး၏ နှုတ်ထွက်စကားများမှာ သံဝေဂရဖွယ် ကောင်းလှပါ၏။

““ကျွန်တော့်တစ်ဘဝလုံး ကြေပြုန်းခဲ့ရပြီ။ ကျွန်တော့်တန်ဖိုးဟူသမျှ တက်နင်းခံလိုက်ရပြီ။ နောက်ပြီး “ငါးတကာယိုတဲ့ချေးက ဟောဒီပုစွန်ဆိတ်ခေါင်းမှာ”စုကြပြီပေါ့ဗျာ။””