စာရေးကျောင်းသားဘဝမှသည် တရားရေးအာဏာပိုင်အဖွဲ့ဝင်အဖြစ်မှနေ၍ စီရင်ကွပ်မျက်မှုများကို ကြီးကြပ်သူဖြစ်လာသည် အထိ အီဘရာဟင်ရိုင်စီ၏ဘဝသည် အီရန်နိုင်ငံ၏ ဝရုန်းသုန်းကား ခေတ်သစ်သမိုင်းနှင့်  နက်နက်ရှိုင်းရှိုင်း ချည်နှောင်ထားသည်။သို့ သော်သူအုပ်ချုပ်ခဲ့သည့် သမ္မတသက်တမ်း အတွင်း ထူးထူးခြားခြားပြောစမှတ်တွင်ဖွယ် မရှိခဲ့ပေ။

ယခင်အီရန်သမ္မတဟောင်းများနှင့်မတူ ရိုင်စီသည် အီရန်၏အရေးကိစ္စအဝဝကို နောက်ဆုံးစီရင်ဆုံးဖြတ်သူ အဓိပတိခေါင်းဆောင် အလီခါမေနီ၏ပေါ်လစီများကို နား ယောင်လွယ်လိုက်နာတတ်သူ ဖြစ်ပုံရသည်။ရှေ့တွင်တာဝန်ထမ်းဆောင်သွားသည့် ဟက် ဆန်ရူဟာနီ၏ ပါးနပ်သည့်ဆန့်ကျင်မှုမျိုးကို အီဘရာဟင်ရိုင်စီက နည်းနည်းမျှ မထုတ်ပြ ခဲ့ပေ။

မေ ၂၃ ရက်ကပြုလုပ်သည့် သမ္မတရိုင်စီ ၏ စျာပနအခမ်းအနားသို့ နိုင်ငံပေါင်း ၆၈ နိုင်ငံမှ အကြီးအကဲပုဂ္ဂိုလ်များ တက်ရောက် လာကြသော်လည်း ၎င်းတို့၏အာရုံက သွားလေသူ ရိုင်စီအပေါ် ရှိချင်မှှရှိနေလိမ့်မည်။

ရိုင်စီသေဆုံးမှုသည် ၂၀၂၀ ခုနှစ်က အီရန်စစ်ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဆိုလေမာနီ လုပ်ကြံ သတ်ဖြတ်ခံခဲ့ရမှုလိုမျိုး နိုင်ငံအပေါ် သက်ရောက်မှုကြီးကြီးမားမား ဖြစ်လာစေမည့် သေဆုံးမှုမျိုးမဟုတ်ပေ။ ဆိုလေမာနီဆိုသည် မှာ အရှေ့အလယ်ပိုင်း နေရာအများစုကို ချုပ်ကိုင်လွှမ်းမိုးနိုင်ခဲ့သူ ခြယ်လှယ်နိုင်ခဲ့သူ ဖြစ် သည်။ ရိုင်စီ သေဆုံးမှုကိုမူ ထိုသို့ဆုံးရှုံးလိုက်ရ သည့် ခံစားမှုမျိုး ရှိချင်မှရှိကြပေမည်။

သို့သော် အီရန်နိုင်ငံအတွက် ပိုအရေး ကြီးလာသည့်အချိန်မျိုးမှာမှ သမ္မတတစ်ဦး အချိ်န်မတန်ဘဲ ကွယ်လွန်သွားခြင်းဖြစ်သည်။

အီရန်သည် ဂါဇာစစ်ပွဲတွင် အတော်လည်း ပါဝင်မိသားဖြစ်နေသည်။ အီရန်ကျော ထောက်နောက်ခံ လက်နက်ကိုင်အုပ်စုများက မတူသည့်နိုင်ငံလေးခုတွင် အစ္စရေးနှင့် မဟာ မိတ်များကို လက်တုံ့ပြန်ခြင်းများရှိခဲ့သည်။ ဆီးရီးယားနိုင်ငံ ဒမားစကတ်ရှိ  အီရန်ကောင် စစ်ဝန်ရုုံးကို အစ္စရေးက လေကြောင်းဖြင့်တိုက် ခိုက်ပြီးနောက်၊ ဧပြီတွင် အီရန်က ၎င်းတို့ပိုင် နက်အတွင်းမှနေ၍ အစ္စရေးကို တိုက်ရိုက် တိုက်ခိုက်မှုပြုလုပ်ခဲ့သည်။

အီရန်သည် ဒေသတွင်းပြိုင်ဖက်ဖြစ်ခဲ့ သည့် ဆော်ဒီအာရေဗျနှင့် အာရပ်စော်ဘွား များပြည်ထောင်စုလို ပင်လယ်ကွေ့အင်အားကြီးနိုင်ငံများနှင့် ပြန်လည်သင့်မြတ်အောင် နှစ်ချီ သံတမန်နည်းဖြင့် ကြိုးပမ်းခဲ့ပြီး ရိုင်စီ၏စျာပနသို့ ၎င်းင်းနှစ်နိုင်ငံစလုံးမှ နိုင်ငံခြားရေး ဝန်ကြီးများ တက်ရောက်ခဲ့သည်။

ကာတာစော်ဘွားနှင့် ကူဝိတ်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးတို့လည်း စျာပနသို့ တက်ရောက် လာသည်။ နိုင်ငံတကာရာဇဝတ်ခုံရုုံး ှုဃဃ ရှေ့နေချုပ်က ဖမ်းဝရမ်းထုတ်နိုင်အောင် ကြိုး ပမ်းနေသည်ဟု ကြေညာခံထားရသူထဲမှ တစ် ဦးဖြစ်သည့် ဟားမာ့စ်ခေါင်းဆောင် အစ္စမေး ဟာနီယာလည်း  ရိုင်စီ၏နောက်ဆုံးခရီးကို လိုက်ပို့ခဲ့သည်။

မေ ၁၉ ရက်မွန်းလွဲပိုင်းက အီရန်သမ္မတ လိုက်ပါလာသည့် ရဟတ်ယာဉ်သည် အရှေ့ အဇာဘိုင်ဂျန်ပြည်နယ်၏ တောင်ထူထပ် သည့် တစ်နေရာတွင် ပျက်ကျခဲ့ပြီး ရိ်ုင်စီအပြင် လေယာဉ်ပေါ်လိုက်ပါလာသည့် နိုင်ငံခြား ရေးဝန်ကြီး အမီယာ အဗ္ဗဒူလဟီယန်နှင့် အခြားအရာရှိအားလုံး သေဆုံးခဲ့သည်။

စျာပနလိုက်ပါပို့ဆောင်ကြသည့် အီရန် ပြည်သူများက ခေါင်းတလားများကို ပန်း များဖြင့်ပစ်ပေါက်ကြပြီး အီရန်အစိုးရအပေါ် ၎င်းတို့၏အခိုင်အမာထောက်ခံမှုကို ပြသကြ သည်။ လူထုက နှစ်ခြမ်းကွဲနေသည့်တိုင် အီ ရန်အစိုးရက ၎င်းတို့ကို ထောက်ခံသူ အခိုင် အမာ ရှိနေကြောင်းကို ပြသသွားသည်။

အိုဘားမားလက်ထက်က အီရန်နှင့် ကမ္ဘာ့အင်အားကြီးနိုင်ငံများအကြား ချုပ်ဆို ခဲ့သည့် နျူကလီးယားသဘောတူညီချက်မှ အမေရိကန်ကို၂၀၁၈ ခုနှစ်တွင် ဒေါ်နယ် ထရန့်ကထုတ်လိုက်ပြီး အီရန်ကို အပယ်ခံ နိုင်ငံမဖြစ်ရုုံတမယ် တွန်းပို့ခဲ့သည်။ သို့သော် ယနေ့အီရန်သည် ထိုအပယ်ခံဘဝမျိုး မဟုတ် တော့ပေ။  “ဒီစျာပနဟာ အီရန်နဲ့ဆက်ဆံရေး ပြောင်းလဲသွားပြီဆိုတာကို ပြသဖို့ နိုင်ငံတ ကာအတွက် အခွင့်အရေးတစ်ခုပါပဲ”ဟု ၀ါရှင်တန်အခြေစိုက် အီရန်အရေးသုံးသပ် လေ့လာသူ ထရီတာပါဆီက  CNN ကိုပြော သည်။

အီရန်၏ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေအရ လက်ရှိသမ္မတကွယ်လွန်သွားပါက ရက် ၅၀ အတွင်း သမ္မတရွေးကောက်ပွဲကို ကျင်းပရ မည်ဖြစ်ပြီး ဘာသာရေးခေါင်းဆောင်နေရာ အတွက်လည်း ဆက်နွယ်အရေးပါနေသည့် ထိုရွေးကောက်ပွဲမျိုးအတွက် ပြင်ဆင်ချိန် အတော်နည်းသည်ဟု ဆိုရမည်။

ထိုရွေးကောက်ပွဲက နိုင်ငံကိုအုပ်ချုပ် မည့် ဒုတိယမြောက် အဓိပတိခေါင်းဆောင်ကိုရှာဖွေပေးမည်။သို့သော် လွန်ခဲ့သည့်နှစ်နှစ် အတွင်းက ဖြစ်လာသည့် (လူငယ်များ ဦး ဆောင် သည့်) နိုင်ငံတဝန်းအုံကြွမှုများကို ပြေ လျော့သွားစေနိုင်သည့် ရွေးကောက်ပွဲဖြစ်နိုင် သလို ဆန့်ကျင်ဘက်အားဖြင့် ပိုလည်းဆိုး သွားစေနိုင်သည်။

ရွေးကောက်ပွဲများတွင် ဂါးဒီးယန်း ကောင်စီမှတဆင့် စိုးမိုးခြယ်လှယ်နိုင်သူက အဓိပတိခေါင်းဆောင် ခါမေနီပင်ဖြစ်သည်။ ယင်းကောင်စီတွင်ပါဝင်သည့် ဥပဒေပညာ ရှင်များကို ခါမေနီက ခန့်အပ်ပြီး ကောင်စီ၏တာဝန်က ရွေးကောက်ပွဲဝင် ကိုယ်စားလှယ် လောင်းများကို စိစစ်ပေးရသည်။

၂၀၂၁ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲတွင် ယင်း ကောင်စီက ရိုင်စီ သမ္မတဖြစ်ရေးအတွက် လမ်းရှင်းပေးသည့်အနေဖြင့် အလားအလာ အရှိဆုံး ကိုယ်စားလှယ်လောင်းများကို ပယ်ခဲ့ သည်။ ထို့ကြောင့်လည်း မဲပေးသူ စံချိန်တင် နည်းခဲ့သည့် ထိုနှစ်ရွေးကောက်ပွဲကို အကြံ အဖန်ပွဲဟု အများက သတ်မှတ်ခဲ့သည်။ခါ မေနီအနေဖြင့် ထိုသို့နောက်တစ်ကျော့ဖြစ် အောင် စီးလားရိုက်လာနိုင်သလို နည်းလမ်းပြောင်းလိုက်ခြင်းမျိုးလည်း ဖြစ်လာနိုင်သည်။ အခြားသူများကိုလမ်းဖွင့်ပေးလိုက်လျှင်မူ နောက်တက်မည့် အီရန်သမ္မတသစ်က လူထု ထောက်ခံမှုကို ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ရလိမ့် မည်။

၂၀၂၂ နိုင်ငံတဝန်း ဆူူပူခဲ့မှုများသည် အီရန်အစိုးရအတွက် ဆယ်စုနှစ်များစွာ အတွင်း  အကြီးဆုံး ပြည်တွင်းခြိမ်းခြောက်မှု ကြီး ဖြစ်ခဲ့သည်။ ဆန္ဒပြမှုများကို ပြင်းထန်စွာဖြိုခွင်းခဲ့မှုများကြောင့် အစိုးရနှင့် စိတ်ချဉ် ပေါက်နေသော လူငယ်လူထုအကြား ဟာ ကွက်သည် ပိုကြီးလာတော့သည်။

“ခါမေနီဟာ ဖိနှိပ်မှုတွေပိုလုပ်မှ အာ ဏာမြဲစေနိုင်မယ့်လမ်းကြောင်းပေါ်မှာ အီရန် နိုင်ငံကို ထားထားတယ်”ဟု အီရန်အရေး သုံးသပ်လေ့လာသူ ပါဆီက ပြောသည်။

ပွင့်လင်းသည့် ရွေးကောက်ပွဲဖြစ်မှသာ စီးပွားရေးနှင့်နိုင်ငံရေးဖိစီးမှုဒဏ်တို့ ခံစားနေ ရသည့် အီရန်လူငယ်လူထု၏စိတ်ပျက်မှုကို လျော့ပါးလာစေမည်ဖြစ်ပြီး ပြည်တွင်းတည် ငြိမ်မှုလည်း ပြန်လည်ရရှိစေနိုင်ကာ ၂၀၁၅ နျူကလီးယား သဘောတူညီချက်ကို ဖြစ် မြောက်စေခဲ့သည့် သမ္မတဟောင်း ရူဟာနီ ကဲ့သို့ အနောက်အုပ်စုနှင့် ပိုမိုသဟဇာတဖြစ် သော အစိုးရတစ်ရပ် ပြန်မြင်ရလာနိုင်သည်။သို့သော်လည်းထိုအရာများက ဆန္ဒသက် သက် ဖြစ်နေသေးသည်ဟု လေ့လာသုံးသပ် သူများက ပြောသည်။

ခါမေနီသည် အသက်အရွယ်အရ ကျန်း မာရေးချည့်နဲ့နေပြီဖြစ်ပြီး ၎င်းင်းကိုအနီးကပ် လည်း စောင့်ကြည့်နေရသည်။ သမ္မတမှအစ နိုင်ငံ၏ထိပ်တန်းအရာရှိအများစု သေဆုံး သွားသည့်အတွက် ခါမေနီက ၎င်းင်း၏ကြပ် မတ်ပြင်းထန်သည့် အတွေးအမြင် ခံယူချက် များနှင့် ကိုက်ညီသည့် အစားထိုးခန့်အပ်မှု များသာ ပြုလုပ်လိမ့်မည်ဟု အမေရိကန် ဘက်က ယူဆနေသည်။

လက်ရှိအီရန် ဒုတိယသမ္မတက ယာယီ သမ္မတအဖြစ် အစားထိုးတာဝန်ယူလျက်ရှိပြီး ဒုတိယနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီးက ယာယီနိုင်ငံ ခြားရေးဝန်ကြီးတာဝန်ကို အစားထိုးယူထား သည်။ ယာယီနိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး  အလီ ဘာဂရီကာနီက အမေရိကန်အတွက် မျက်နှာ စိမ်းမဟုတ်ပေ။ သဘောထား တင်းမာသူ အဖြစ် အမေရိကန်ကမှတ်ယူထားသူ ကာနီ သည် နျူကလီးယားအရေးမှအစ အီရန်၏အကြောင်းကိစ္စတိုင်းတွင် အမေရိကန်နှင့် ညှိနှိုင်းဆွေးနွေးခဲ့သူပင် ဖြစ်သည်။

မကြာသေးမီက အိုမန်နိုင်ငံတွင် အမေ ရိကန်အရာရှိများနှင့် တိုက်ရိုက်မဟုတ် သည့်ဆွေးနွေးမှု၌ မစ္စတာကာနီလည်း ပါဝင် ခဲ့သည်။ အမေရိကန်နှင့်အီရန်က တရားဝင် သံတမန်အဆက်အဆံ မရှိပေ။ ထို့ကြောင့် နှစ်ဖက်ကိုယ်စားလှယ်အဖွဲ့က သီးခြားအခန်း တစ်ခန်းစီတွင်နေပြီး  အိုမန်အရာရှိများက သွားလိုက်ပြန်လိုက်ဖြင့် ကြားဝင်ဆွေးနွေးပေး ခဲ့ရသည်။                              

Ref: CNN