စကားလုံးတိုင်းတွင် ဦးစွာပြောသောသူများ၊ ယင်းစကားလုံး အစပြုခဲ့သည့်နေရာများတို့နှင့်ပတ်သက်၍ တိမ်မြုပ်နေသည့် အကြောင်းအရာများ ပါရှိသည်။ ဘာသာဗေဒပညာရှင်များအတွက် စကားလုံးအတွင်းရှိ လျှို့ဝှက်ချက်များကို ဖော်ထုတ်ရန် ယင်းအလွှာများကို ပြန်လှန်ချောင်းကြည့်ခြင်းသည် ဘာသာစကားများကို လေ့လာခြင်း၏ စိတ်လှုပ်ရှားဖွယ်ရာများထဲမှ တစ်ခုဖြစ်သည်။ ယင်းသည် အတိတ်၊ ပစ္စုပ္ပန်နှင့် အနာဂတ်အတွက် ပြတင်းပေါက်တစ်ခုဖြစ်နိုင်ပြီး တစ်ခါတစ်ရံတွင် သမိုင်းရင်းမြစ်များက မဖော်ထုတ်နိုင်သည့် နေရာများ၌ပင် အောင်မြင်မှုရနိုင်သည်။ အမှန်တကယ်ပင် အံ့သြဖွယ်ကောင်းသော စကားလုံးများနှင့် ၎င်းတို့ထံမှထွက်လာသည့် စာလုံးများ၏ နောက်ကွယ်ရှိ ဇာတ်လမ်းများမှာ အနီးကပ်လေ့လာချင်စရာကောင်းသည်။ သရုပ်ဖော်သူ နီကိုလက်စတီဗင်ဆင်ဆိုသူက စိတ်ကူးမှတစ်ဆင့် မူရင်းနှင့် ဆက်သွယ်ပေးရန် ကိစ္စတိုင်းတွင် စကားလုံး၏ဇာတ်လမ်းကို မှော်ဆန်သည့်ပုံစံဖြင့် ပုံဖော်ပြခဲ့သည်။

ကလေးများအတွက် စာအုပ်တစ်အုပ်ကို ရေးသားရာတွင် တိကျမှန်ကန်မှုသည် မရှိမဖြစ် လိုအပ်သည်။ ထို့ကြောင့် အချို့သော နှစ်ထောင်ပေါင်းများစွာကို ပြန်ပြောင်းညွှန်ပြသော အဆိုပါ ‘စကားလုံးတို့၏ ရာဇဝင်များ’ (Etymologies) ကို မည်သို့သေချာစေနိုင်မည်နည်း။ အင်္ဂလိပ်ဘာသာအတွက် အောက်စဖို့ဒ်အဘိဓာန် (OED) နှင့် ၎င်း၏ ကျွမ်းကျင်သော အဘိဓာန်ပညာရှင်များသည် စတင်လေ့လာရန် နေရာကောင်းဖြစ်နိုင်သည်။ သို့မဟုတ် ဆွဲဆောင်မှုရှိသော ရင်းမြစ်ဗေဒအဘိဓာန်အတွက် Jess Zafarris ၏ Once Upon A Word ကို ဖတ်ကြည့်နိုင်သည်။ သို့သော် အဆိုပါဇာစ်မြစ်ကို ပထမဆုံးနေရာ၌ မည်သို့ နားလည်နိုင်ပါမည်နည်း။

အချို့သော သမိုင်းရင်းမြစ်များက စကားလုံးတစ်လုံး၏ မူလအစကို တိုက်ရိုက်ညွှန်ပြ နိုင်သည်။ လူများ၊ နေရာများ သို့မဟုတ် အရာဝတ္ထုများ၏ အမည်များတွင် ယင်းတို့၏ မူလဇာစ်မြစ်များနှင့်အတူ စကားလုံးများကို လေ့လာခြင်းသည် ဤချဉ်းကပ်မှုကို အသုံးပြုရန်အတွက် စိတ်ဝင်စားဖွယ်ကောင်းသော နေရာတစ်ခုဖြစ်သည်။ မကြာခဏ မေးခွန်းထုတ်ရတတ်သည့် အကြောင်းအရာကို ကောင်းစွာမှတ်တမ်းတင်ထားအပ်သည်။ နောက်ဆုံးတွင် ယင်းတို့သည် ၎င်းတို့၏အမည်ကို စကားလုံးတစ်လုံးဖြစ်လာစေရန် လုံလောက်စွာ လူသိများကြသည်သာဖြစ်၏။ Sideburns (နားသယ်မွေး) သည် ပျော်စရာကောင်းသော ဥပမာ တစ်ခု ဖြစ်သည်။ ယင်းသည် အမေရိကန်ပြည်တွင်းစစ်အတွင်းက ဗိုလ်ချုပ်ကြီး အမ်ဘရို့စ် ဘန်းဆိုက် (Ambrose Burnside) ၏ ကြည့်ကောင်းသော မျက်နှာအမွေးအမျှင်များနှင့်ပတ်သက်၍ အမျိုးသားရေးခံစားမှုမှ ဖြစ်ပေါ်လာသည်ဟု စိတ်ချယုံကြည်စွာ ပြောဆိုနိုင်သည်။ ယင်းအချိန်က ခေတ်စားသော စကားလုံးတစ်လုံးဖြစ်သည့် Side-whiskers နှင့် လိုက်ဖက်စေရန် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး၏အမည် Burnside ကို ပြောင်းပြန်လှန်ရာမှ Sideburns ဖြစ်လာခြင်းဖြစ်သည်။ တစ်ခါတစ်ရံ မူရင်းဇာတ်လမ်းကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း သိရသည့်အခါ လည်းရှိသည်။ ‘ဂူဗိမာန်’ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသော Mausolus သည် အလွန်ကြီးမားသော ဂူဗိမာန်တစ်ခုကို တည်ဆောက်ခဲ့သော ရှေးဂရိအုပ်စိုးသူတစ်ဦးဖြစ်သည်။ Ned Ludd သည် အထည်အလိပ်ပြုလုပ်သည့် စက်ပစ္စည်းများကို ရိုက်ချိုးပြီး Luddite လှုပ်ရှားမှုကို လှုံ့ဆော်ပေးခဲ့သူဖြစ်သည်။ ရာစုနှစ်များစွာကြာပြီးနောက် ပရိုတက်စတင့်များ၏ လှောင် ပြောင်ခြင်းကို ခံခဲ့ရသော John Duns သည် Dunces အမည်ရှိ ဒဿနအုပ်စုကို ဦးဆောင်ခဲ့ သူဖြစ်သည်။ နောင်အခါ Dunce (ဉာဏ်ထိုင်းသောသူ/ကျောင်းသား) ဟူသည့် စကားလုံး ပေါ်ပေါက်လာသည်။

အချို့သော ဝေါဟာရများသည် ဖော်ထုတ်ရန် ပိုမိုခက်ခဲသော ဇာတ်လမ်းများကို တင်ပြကြသည်။ ၁၈ ရာစုက ပြင်သစ်ဘဏ္ဍာရေးဝန်ကြီး Étienne de Silhouette သည် အင်္ဂလိပ်စာတွင် တော်လှန်ရေးမတိုင်မီ နိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေးနှင့် အနုပညာလမ်းကြောင်းများ နှင့် ပတ်သက်ဆက်နွှယ်နေပြီး ယင်းမှနေ၍ Silhouette (အလင်းလာရာဘက်ကို ဆန့်ကျင်လျက်ရှိသည့် မည်းမည်းသဏ္ဌန်/ပုံရိပ်မည်း) ဟူသော အများသုံးစကားလုံး ဖြစ်ပေါ်လာသည်ဆိုခြင်းအား လုံးလုံးလျားလျား သဘောမတူနိုင်ကြသေးပါ။

သမိုင်းမှတ်တမ်းများက စကားလုံးများဖန်တီးခြင်းကိုလည်း ညွှန်ပြနိုင်သည်။ စကားလုံးတို့သည် သဘောသဘာဝအတိုင်း ပေါ်ပေါက်လာတတ်ခြင်းဖြစ်သောကြောင့် ဘာသာစကားဆိုင်ရာ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုများစွာကို ခြေရာခံရန် ခက်ခဲသော်လည်း စကားလုံးအသစ်များကို အထူးသဖြင့် သိပ္ပံနှင့် နည်းပညာတို့တွင်လည်း အချိန်တိုင်း တမင်တကာ စဉ်း စားနေတတ်ကြသည်။ Vaccination (ကာကွယ်ဆေးထိုးခြင်း) ဟူသော စကားလုံးနှင့်ပတ်သက်၍ကြည့်ပါက ဗြိတိန်ဆရာဝန် Edward Jenner က အပျော့စား နွားကျောက်ရောဂါပိုးမှ သူ၏ကျောက်ရောဂါကာကွယ်ဆေးကို တီထွင်ထုတ်လုပ်ခဲ့သည်။ ယင်းဗိုင်းရပ်စ် ၏ သိပ္ပံအမည်မှာ Variolae vaccinae ဖြစ်ပြီး အဆုံးထိကြည့်လျှင် ယင်းသည်ပင် ‘from a cow’ (နွားတစ်ကောင်မှ) ဟု အဓိပ္ပာယ်ရသော လက်တင်ဘာသာစကား Vaccinus မှ လာခြင်းဖြစ်ကြောင်း တွေ့ရှိရမည်ဖြစ်သည်။

စကားလုံးတစ်လုံး သူ့ဘာသာ အသက်ဝင်လာသည်ကို စောင့်ကြည့်ရသည်မှာ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းလှသည်။ Vaccination ဟူသည့်စကားလုံး ကမ္ဘာတစ်ဝန်းသို့ ပျံ့နှံ့သွားလိမ့်မည်ဟု Edward Jenner က စဉ်းစားခဲ့ပါသလားဟု တွေးကြည့်ခြင်းမှာလည်း အလားတူ စိတ်ဝင်စားစရာကောင်းပါသည်။ မည်သို့ဆိုစေ၊ ဂျပန်စကားဖြစ်သည့် Wakuchin ကိုလည်း အချို့က ‘ကာကွယ်ဆေး’ ဟူသော အဓိပ္ပာယ်အဖြစ် သုံးစွဲသည်ကို တွေ့ရှိရပါကြောင်း The Daily Eleven သတင်းစာက ရေးသားတင်ပြအပ်ပါသည်။

■ မေ ၁၁ ရက်ထုတ် The Daily Eleven သတင်းစာ၏ အယ်ဒီတာ့အာဘော်