၂၀၁၈ အတွက် နှစ် (၅၀) ပြည့် သင်ခန်းစာ သို့မဟုတ် လူထုအုံကြွမှု၊ အိပ်မက်များ၊ ပျက်သုဉ်းမျှော်လင့်ချက်များနှင့် ၁၉၆၈ ခုနှစ်

၂၀၁၈ အတွက် နှစ် (၅၀) ပြည့် သင်ခန်းစာ သို့မဟုတ် လူထုအုံကြွမှု၊ အိပ်မက်များ၊ ပျက်သုဉ်းမျှော်လင့်ချက်များနှင့် ၁၉၆၈ ခုနှစ်
Published 1 January 2018

၁၉၆၈ ခုနှစ် မေ ၈ ရက်က ပါရီရှိ Jussieu တက္ကသိုလ်အနီး ဆန္ဒပြသူများ စုဝေးနေကြစဉ် (Photo: AFP)

အမေရိကန်က ဗီယက်နမ်၌ ရှုံးနိမ့်မှုများ ရင်ဆိုင်ခဲ့ရသည်။ မော်စကိုက ချက်ကိုဆလိုဗက်ကီးယား၌ အာခံမှုနှင့်ရင်ဆိုင်ခဲ့ရပြီး ဘာလင်၊ ပါရီနှင့် မက္ကဆီကိုတို့၌ ကျောင်းသားအုံကြွမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့သည်။ ကမ္ဘာတွင် လူထုအုံကြွမှုများနှင့် မျှော်လင့်ချက် ပျက်သုဉ်းမှုများ ကြုံတွေ့ခဲ့ရသော ပြီးခဲ့သောနှစ်ပေါင်း ၅၀ ခန့်ကဖြစ်သော ၁၉၆၈ ခုနှစ်မှ ဖြစ်ရပ်များကို ဖော်ပြလိုက်ရပါသည်။

ဗီယက်နမ် - အမေရိကန် အရေးနိမ့်မှု

ကွန်မြူနစ်မြောက်ကိုရီးယားက ထောက်ပံ့ပေးထားသော ဗီယက်ကောင်းပြောက်ကျားသူပုန်များကို နှိမ်နင်းနေသော တောင်ဗီယက်နမ်အား ထောက်ပံ့ပေးရန် ဝါရှင်တန်သည် ၁၉၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ အစောပိုင်း၌ တပ်ဖွဲ့ဝင်များ စေလွှတ်ခဲ့သည်။ သို့သော် ၁၉၆၈ ခုနှစ်တွင် ပြောက်ကျားသူပုန်များ၏ အဓိကကျသော ထိုးစစ်တစ်ရပ်က အခြေအနေများအား ပြန်လည်သုံးသပ်ရန် ဖိအားဖြစ်စေခဲ့သည်။

ဇန်နဝါရီနှောင်းပိုင်းတွင် ဗီယက်နမ် နှစ်သစ်ကူးအားလပ်ရက် Tet မှစ၍ ထောင်ပေါင်းများစွာသော ကွန်မြူနစ်တပ်ဖွဲ့ဝင်များသည် ဟျုနှင့် ဆိုင်ဂုံမြို့များ အပါအဝင် တောင်ပိုင်းရှိ မြို့အများအပြားအား တိုက်ခိုက်ခဲ့ကြသည်။ ယင်းကဲ့သို့ အံ့အားသင့်ဖွယ် ချိတ်ဆက်တိုက်ခိုက်မှုများကို နောက်ဆုံးတွင် ပြန်လည် တိုက်ထုတ်နိုင်ခဲ့သော်လည်း ယင်းစစ်ပွဲတွင် အမေရိကန်၏ပါဝင်မှုအား လူထုက ဆန့်ကျင်ခဲ့ကြသည်။

ယင်းနှစ် မတ်လအနှောင်းပိုင်း မတိုင်မီ အမေရိကန်သမ္မတလင်ဒန်ဘီဂျွန်ဆင်က မြောက်ဗီယက်နမ်တွင် အမေရိကန်၏ ဗုံးကြဲတိုက်ခိုက်မှုများအား တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ရပ်ဆိုင်းမည်ဟု ကြေညာခဲ့သည်။ ယင်းသည် အမေရိကန်က ၁၉၇၅ ခုနှစ်တွင် တောင်ပိုင်းမြို့တော်ဆိုင်ဂုံအား ဆုံးရှုံးခဲ့ရမှုနှင့် ၁၉၇၆ ခုနှစ်တွင် မြောက်ဗီယက်နမ်လက်အောက်၌ ဗီယက်နမ် ပြန်လည်ပေါင်းစည်းမှုစသည့် ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲမှ အမေရိကန် ဆုတ်ခွာခဲ့ရသည့် ကြာရှည်သောလုပ်ငန်းစဉ်၏ နိဒါန်းဖြစ်ခဲ့သည်။

ပြင်သစ်မြို့တော်၌ ကျောင်းသားဆန္ဒပြမှုများ ဖြစ်ပွားခဲ့ချိန်တွင် ပါရီ၌ ဆွေးနွေးပွဲများ စတင်ခဲ့သည်။

တွန်းလှန်သည့် လူငယ်များ

၁၉၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်များ၏ အလယ်တွင် အမေရိကန်နှင့် ဥရောပရှိ တက္ကသိုလ်ပရိဝုဏ်များတွင် စစ်ဆန့်ကျင်ရေးဆန္ဒပြမှုများ ဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပြီး “အမေရိကန် ပြန်သွား” ဟု ဟစ်ကြွေးခဲ့ကြသည်။

ကမ္ဘာတစ်ဝန်းတွင် လူငယ်များက လမ်းပေါ်ထွက်ခဲ့ကြပြီး ဗီယက်နမ်စစ်ပွဲနှင့် အရင်းရှင်ဝါဒများကို ဒေါသတကြီး ဆန့်ကျင်ခဲ့ကြကာ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ လွတ်လပ်ခွင့်၊ ကျား၊ မတန်းတူအခွင့်အရေး ရရှိရေးအပြင် သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ကာကွယ်ရေးကိုပါ ဆောင်ရွက်ကြရန် တောင်းဆိုခဲ့ကြသည်။

ဂျာမနီမြို့တော်ဘာလင်၌ အစွန်းရောက် လက်ဝဲယိမ်းကျောင်းသားခေါင်းဆောင် Rudi Dutschke အား ဧပြီတွင် လုပ်ကြံရန် ကြိုးပမ်းမှုက အဓိကရုဏ်းဖြစ်ပွားစေခဲ့ပြီး ဂျာမနီရှိ မြို့ဒါဇင်များစွာသို့ ပျံ့နှံ့ခဲ့သည်။

မေ ၁၀ ရက်တွင် ပါရီ၌ ကျောင်းသားဆန္ဒပြမှုများ ညလုံးပေါက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီး နောက်နှစ်ရက်အကြာ၌ အလုပ်သမားများပါ ပူးပေါင်းလာခဲ့ရာ ပြင်သစ်အား သီတင်းပတ်နှင့်ချီ ရပ်တန့်စေခဲ့သည်။

ပြင်သစ်သမ္မတချားဒီဂေါက မေ ၃၀ ရက်တွင် အမျိုးသားလွှတ်တော်အား ဖျက်သိမ်းခဲ့ရသော်လည်း ဇွန်တွင် ဥပဒေပြုရွေးကောက်ပွဲများ၌ ၎င်း၏ပါတီသည် ယခင်ကထက်ပင် အခြေအနေ ပိုမိုကောင်းမွန်ခဲ့သည်။

မက္ကဆီကိုတွင်လည်း အိုလံပစ်ပြိုင်ပွဲများ မတိုင်မီလေးတွင် ကျောင်းသားဆန္ဒပြမှုများကို ရဲတပ်ဖွဲ့က ဖြိုခွင်းခဲ့သည်။ ယင်းဖြစ်စဉ်တွင် အများအပြား သေဆုံးခဲ့ရပြီး ၃၃ ဦး သေဆုံးခဲ့ရဟု တာဝန်ရှိသူများက ပြောကြားခဲ့သော်လည်း ပြည်ပမှ မျက်မြင်သက်သေများကမူ ၂၀၀ မှ ၃၀၀ အထိ သေဆုံးခဲ့ဟု ပြောခဲ့ကြသည်။ အိုလံပစ်ပြိုင်ပွဲတွင်လည်း အာခံလှုပ်ရှားမှုများရှိခဲ့ပြီး ဆုတံဆိပ်ရရှိသည့် တွမ်မီစမစ်နှင့် ဂျွန်ကားလို့စ်တို့က အာဖရိကန်-အမေရိကန်တို့အား လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုများကို မီးမောင်းထိုးပြသည့် Black Power အလေးပြုသင်္ကေတဖြစ်သော လက်သီးဆုပ်လျက် လေထဲသို့ မြှောက်ခဲ့ကြသည်။

ဒီဇင်ဘာ ၂၇ ရက်က အရှေ့ဂျာမနီရှိ ဆီဗာဒေါ့မြို့တွင် ၂၀၁၈ အား မီးရှူးမီးပန်းဖြင့် ပုံဖော်နေစဉ် (Photo: AFP)

လုပ်ကြံမှုများ

ယင်းနှစ်သည် အမေရိကန်တွင် ဖိစီးခဲ့သော လူမျိုးရေးခွဲခြားမှုအား တိုက်ဖျက်သူများအတွက် အမှောင်ကျသော နှစ်ဖြစ်ခဲ့သည်။ လူမည်းသင်းအုပ်ဆရာနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးနိုဗယ်ဆုရှင် မာတင်လူသာကင်းသည် တရားခံပြေး လူဖြူတစ်ဦး၏ လက်ချက်ဖြင့် ဧပြီ ၄ ရက်တွင် လုပ်ကြံခံခဲ့ရသည်။

ယင်းလုပ်ကြံခံရမှုသည် အမေရိကန်တစ်ဝန်း ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြမှုများ ပျံ့နှံ့စေခဲ့သည်။ အဆိုပါဖြစ်စဉ်အပြီး မကြာမီတွင် လူသာကင်း တောင်းဆိုခဲ့သော အိမ်ရာများ၌ ခွဲခြားဆက်ဆံမှုများအား အဆုံးသတ်စေသည့် အရပ်ဘက် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ကျန်ရှိဥပဒေများအနက် တစ်ခုကို သမ္မတဂျွန်ဆင်က လက်မှတ်ထိုးခဲ့သည်။

ဇွန် ၅ ရက်တွင် နောက်ထပ် နိုင်ငံရေးလုပ်ကြံမှုတစ်ခုသည် အမေရိကန်တွင် ထပ်မံရိုက်ခတ်ခဲ့သည်။ သမ္မတဖြစ်လာရန် မျှော်လင့်ခံရသော ဘော်ဘီကနေဒီသည် ပါလက်စတိုင်း ရွှေ့ပြောင်းအခြေချတစ်ဦး၏ ပစ်ခတ်ခံခဲ့ရသည်။ ၁၉၆၃ ခုနှစ်တွင် လုပ်ကြံခံခဲ့ရသော သမ္မတဂျွန် အက်ဖ်ကနေဒီ၏ ညီဖြစ်သော ဘော်ဘီကနေဒီသည် လုပ်ကြံခံရပြီး နောက်တစ်ရက်တွင် ကွယ်လွန်ခဲ့သည်။

ဆိုဗီယက်ယူနီယံ စိန်ခေါ်ခံရမှု

လူထုအုံကြွမှု လှိုင်းလုံးသည် ကွန်မြူနစ်ချက်ကို စလိုဗက်ကီးယားအထိ ရောက်ရှိခဲ့ပြီး Alexander Dubcek က ဇန်နဝါရီတွင် အာဏာရပါတီဥက္ကဋ္ဌ ဖြစ်လာခဲ့ကာ ဆိုရှယ်လစ်ဝါဒအတွက် ပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုများအား မိတ်ဆက်ရန် ကြိုးပမ်းခဲ့သည်။

သို့သော် ပရပ်ဂ်နွေဦးသည် ကွန်မြူနစ်အရှေ့ဥရောပအား လွှမ်းမိုးနိုင်ဆဲဖြစ်သော မော်စကိုအတွက် လက်သင့်ခံစရာ မဖြစ်ခဲ့ပေ။ သြဂုတ်တွင် ရုရှားက ကွန်မြူနစ်မဟာမိတ်များမှ စစ်သားများအပါအဝင် တင့်ကားများနှင့် စစ်သားများအား စေလွှတ်ခဲ့ရာ အပြောင်းအလဲအတွက် မျှော်လင့်ချက်ကို ပျက်စီးစေခဲ့သည်။

ဘိုင်ယာဖရာ အကျပ်အတည်း

၁၉၆၈ ခုနှစ်တွင် ဘိုင်ယာဖရာ၌ လူသားချင်းစာနာမှုဆိုင်ရာ ကပ်ဘေးက ကမ္ဘာအား လှုပ်နှိုးခဲ့သည်။ ပြီးခဲ့သောနှစ်က ကြေညာခဲ့သည့် လွတ်လပ်ရေးကို ထိန်းသိမ်းနိုင်ရန် ကြိုးပမ်းနေသော ဘိုင်ယာဖရာအား နိုင်ဂျီးရီးယားက ပိတ်ဆို့ထားမှုကြောင့် ငတ်မွတ်ခေါင်းပါးနေသည့်ပုံရိပ်များ ပျံ့နှံ့ခဲ့ပြီး အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ လူသားချင်းစာနာမှု အကူအညီပေးရန် နယ်စည်းမခြား ဆရာဝန်များအဖွဲ့ ပေါ်ပေါက်လာစေခဲ့သည်။

လ ၃၀ ကြာ ပဋိပက္ခနှင့် နိုင်ဂျီးရီးယား၏ ပိတ်ဆို့ထားမှုကြောင့် ငတ်မွတ်သူ အများအပြား အပါအဝင် လူတစ်သန်းခန့် သေဆုံးခဲ့ရကြောင်း သိရသည်။

Ref: AFP

Most Read

Most Recent