၂၀၁၁ ခုနှစ် မတ်လအတွင်း အစိုးရဆန့်ကျင်ရေး ဆန္ဒပြမှုများ စတင်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီးနောက်ပိုင်း ဆီးရီးယားနိုင်ငံသည် ရှုပ်ထွေးပြီး ဘက်အမျိုးမျိုးပါဝင်နေသော ပဋိပက္ခအတွင်းသို့ သက်ဆင်းလျက် ဒေသတွင်းနိုင်ငံများနှင့် အမေရိကန်နှင့် ရုရှား အပါအဝင် ကမ္ဘာ့အင် အားကြီးနိုင်ငံများကိုပါ ပဋိပက္ခအတွင်းသို့ ဆွဲသွင်းခဲ့သည်။

လူပေါင်း ၃၄၀,၀၀၀ ကျော် သေဆုံးခဲ့ပြီးဖြစ်သော စစ်ပွဲကြီး၌ ပါဝင်နေသည့် အင်အားစု အမျိုးမျိုးကို အောက်ပါအတိုင်း ခွဲခြားကြည့်နိုင်သည်။

■ အစိုးရနှင့် ယင်း၏ မဟာမိတ်များ

အင်အား ၃၀၀,၀၀၀ ရှိသည့် စစ်မဖြစ်မီ ဆီးရီးယား စစ်တပ်သည် သေဆုံးခြင်း၊ ဘက်ပြောင်းသွားခြင်းနှင့် တာဝန်မှ တိမ်းရှောင်သွားခြင်းတို့ကြောင့် ထက်ဝက်ခန့်သာ ကျန်တော့သည်။

ပုံမှန်အတိုင်းမဟုတ်သည့် စစ်အင်အား ၂၀၀,၀၀၀ အထိ ဖြစ်စေရန် ပြန်လည်မြှင့်တင်ခဲ့ရာ၌ လက်ဘနွန်မှ ရှီအိုက်ဟစ်ဇ်ဘိုလာ လှုပ်ရှားမှုတပ်ဖွဲ့ဝင် ၈,၀၀၀ အပြင် အီရန်၊ အီရတ်နှင့် အာဖဂန်တို့မှ တိုက်ခိုက်ရေးသမားများ ပါဝင်လာခဲ့သည်။

၂၀၁၅ ခုနှစ် စက်တင်ဘာလအတွင်း သမ္မတ ဘာရှားအယ်အာဆတ်ကို ထောက်ခံသောအားဖြင့် ရုရှားက လေကြောင်းစစ်ဆင်ရေးကို စတင်လာခဲ့ခြင်းက ဒုတိယမြို့တော် အလက်ပိုအပါအဝင် အဓိကနေရာများကို အစိုးရစစ်တပ်က ပြန်လည်သိမ်းပိုက်နိုင်ရန် အထောက်အကူဖြစ်ခဲ့သည်။

ယခု နိုဝင်ဘာလအနှောင်းပိုင်းတွင် ရုရှားက ဆီးရီးယား၌ ၎င်း၏ စစ်အင်အားတည်ရှိမှုကို ၂၀၁၇ ခုနှစ်အကုန်၌ ပြန်လည် လျှော့ချမည်ဖြစ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။

အီရန်နိုင်ငံကလည်း အာဆတ်အစိုးရအား ဘဏ္ဍာရေးနှင့် စစ်ရေးထောက်ပံ့မှုများ အကြီးအကျယ်ပေးခဲ့သည်။

ယခုအခါ ဆီးရီးယားအစိုးရသည် အဓိကမြို့များဖြစ်သော ဒမတ်စကက်၊ အလက်ပို၊ ဟွမ်းနှင့် ဟားမားတို့အပါအဝင် နိုင်ငံဧရိယာ၏ ၅၅ ရာခိုင်နှုန်းကို ထိန်းချုပ်ထားနိုင်ပြီဖြစ်ပြီး ဆီးရီးယားလူဦးရေ၏ သုံးပုံနှစ်ပုံသည် အစိုးရထိန်းချုပ်ထားသော ဒေသများ၌ နေထိုင်လျက်ရှိသည်။

■ သူပုန်များ

ဆီးရီးယား၏ အတိုက်အခံအင်အားစုများ၌ အလယ်အလတ်သဘောထားရှိသော  သူပုန်များနှင့် အစ္စလာမ္မစ်အုပ်စုများ အပါအဝင် အဖွဲ့ပေါင်းစုံ ပါဝင်နေသည်။ သို့သော် အစိုးရက နယ်မြေများကို ပြန်လည်သိမ်းယူလိုက်သောကြောင့် ခန့်မှန်းအင်အား ၁၀၀,၀၀၀ ရှိသော တိုက်ခိုက်ရေးသမားအင်အားမှာ ကျုံ့ဝင်လာလျက်ရှိသည်။

မငြိမ်မသက်မှုများ၏အစောပိုင်းတွင် သူပုန်များသည် လွတ်လပ်သောဆီးရီးယား စစ်တပ် (FSA) ဟူသည့် အလံတော်အောက်၌ စုစည်းခဲ့ကြသော်လည်း နောက်ပိုင်း၌ အတိုက်အခံအဖွဲ့များ အစိပ်စိပ်အမွှာမွှာ ကွဲထွက်သွားခဲ့ကြသည်။

သဘောထားတင်းမာသည့် အစ္စလာမ္မစ် အဖွဲ့ဖြစ်သော တစ်ချိန်က အင်အားကြီးခဲ့သည့် အာရာအယ်ရှမ်းသည် ဇူလိုင်လတွင် အီဒလစ်ပြည်နယ်ရှိ ၎င်းတို့၏ခြေကုပ်စခန်း အများစုမှနေ၍ ၎င်း၏ မဟာမိတ်ဟောင်းဖြစ်သော တာရာအယ်ရှမ်းအဖွဲ့ ဦးဆောင်သည့် ဂျီဟတ်ဝါဒီ မဟာမိတ်အဖွဲ့၏ တိုက်ထုတ်ခြင်းကို ခံခဲ့ရသည်။

အခြား ထိပ်တန်းအစ္စလာမ္မစ်သူပုန်အဖွဲ့ ဖြစ်သော ဂျေရှအယ်အစ္စလာမ် (အစ္စလာမ် စစ်တပ်) သည်လည်း ဒမတ်စကက်မြို့တစ်ဝိုက်၌ လှုပ်ရှားလျက်ရှိသည်။

ဆီးရီးယားနိုင်ငံ၏ ကြီးမားကျယ်ပြန့်လှသော ဧရိယာကို ထိန်းချုပ်ထားခဲ့ဖူးသည့် သူပုန်များသည် ယခုအခါ နိုင်ငံ၏ ၁၂ ရာခိုင် နှုန်းခန့်ကိုသာ ထိန်းချုပ်ထားနိုင်တော့ကြောင်း ဆီးရီးယား ပထဝီပညာရှင် ဖားဘရိုက်စ်ဘာလန်ခီ၏ ပြောကြားချက်အရ သိရသည်။

ယင်းနယ်မြေများထဲတွင် ယခင် အယ်ကေးဒါးအဖွဲ့နှင့် ဆက်နွှယ်နေသူများနှင့် ဖွဲ့စည်းထားသော မဟာမိတ်အဖွဲ့ဖြစ်သည့် ဂျီဟတ်ဝါဒီ ဟေယက်တာရာအယ်ရှမ်းက ထိန်းချုပ်ထားသော နယ်မြေများပါဝင်သည်။

ဆီးရီးယားလူဦးရေ၏ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းသည် သူပုန်များ ထိန်းချုပ်ထားသော နယ်မြေများ၌ နေထိုင်လျက်ရှိသည်။

နိုဝင်ဘာ ၂၃ ရက်က သူပုန်များ ထိန်းချုပ်ထားသော ဒမတ်စကက်ဆင်ခြေဖုံး အရှေ့ဂူတားဒေသရှိ အာဘင်မြို့ကို လေကြောင်းတိုက်ခိုက်မှုတစ်ရပ် ပြုလုပ်ပြီးနောက် မီးခိုးများ ထွက်ပေါ်နေစဉ် (Photo: AFP)

■ ဂျီဟတ်ဝါဒီများ

ဆီးရီးယားတွင် အဓိကပြိုင်ဘက် ဂျီဟတ်အင်အားစုနှစ်ရပ် လှုပ်ရှားလျက်ရှိပြီး ယင်းတို့မှာ IS အဖွဲ့နှင့် အရင် အယ်ကေးဒါး အဖွဲ့ခွဲဖြစ်ခဲ့သည့် ဖာတာအယ်ရှမ်း တပ်ဦး ဖြစ်သည်။

၂၀၁၄ ခုနှစ် နှစ်လယ်ပိုင်းတွင် ဆီးရီးယားနှင့် အီရတ်စစ်ပွဲများမှနေ၍ IS အဖွဲ့ ပေါ်ထွန်းလာပြီး ယင်းနှစ်နိုင်ငံစလုံးမှ နယ်မြေပေါင်းများစွာကို သိမ်းယူနိုင်ခဲ့သည်။

IS တို့သည် ယင်းနယ်မြေများကိုစုစည်းလျက် ၎င်းတို့ဘာသာ အစ္စလာမ္မစ်နိုင်ငံတော်ဟုကြေညာပြီး ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုများကို  ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ကျူးလွန်ကာ ကမ္ဘာတစ်လွှား၌ လူသေဆုံးမှုများဖြစ်ပေါ်သည့် အကြမ်းဖက်တိုက်ခိုက်မှုများကို ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။

ယင်းနောက်ပိုင်း၌ အမေရိကန်က ကျောထောက်နောက်ခံပြုပေးထားသည့် ကာ့ဒ်နှင့် အာရပ်တိုက်ခိုက်ရေးသမားများသာမက ရုရှားက ကျောထောက်နောက်ခံပြုပေးသော အစိုးရတပ်ဖွဲ့များ၏ ထိုးစစ်များကြောင့် IS အဖွဲ့ အကျအဆုံး များလာခဲ့သည်။

ယခုအခါ IS အဖွဲ့သည် ၎င်းတို့၏မြို့တော်ဟု ကြေညာထားသော ရာကာမှနေ၍ ဆုတ်ခွာပေးလိုက်ရပြီး ယခုအခါ ဆီးရီးယား နိုင်ငံ၏ ငါးရာခိုင်နှုန်းခန့်ကိုသာ ထိန်းချုပ်ထားနိုင်တော့သည်။

၂၀၁၆ ခုနှစ် ဇူလိုင်လတွင် ဖာတာအယ်ရှမ်း တပ်ဦးသည် အယ်ကေးဒါးမှခွဲထွက်ပြီး  ဟေယက်တာရာအယ်ရှမ်း ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့ကို ထူထောင်ကာ အီဒလစ်ပြည်နယ်ရှိ နေရာအများစုကို ထိန်းချုပ်ထားသည်။

■ ကာ့ဒ်များ

ဆီးရီးယားနိုင်ငံရှိ ကာ့ဒ်များသည် အစိုးရနှင့် လက်နက်ကိုင်အတိုက်အခံများ၏ ပဋိပက္ခ၌ အကြီးအကျယ် ရှောင်ရှား၍ နေခဲ့သည်။ ၎င်းတို့သည် ဆီးရီးယားမြောက်ပိုင်း  နှင့် အရှေ့မြောက်ပိုင်းရှိ တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ခွင့်ရဒေသ၌ ၎င်းတို့ဘာသာ နေထိုင်ခဲ့သည်။

၎င်းတို့၏ ပြည်သူ့ကာကွယ်ရေးယူနစ် (YPG) သည် ပြည်သူ့စစ်အဖွဲ့ဖြစ်ပြီး IS ကိုတိုက်ခိုက်သည့် အမေရိကန်ဦးဆောင်သော ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့၏ အဓိကမဟာမိတ် ဖြစ်လာခဲ့သည်။ IS ကို တိုက်ခိုက်ရန်အတွက် ကာ့ဒ်နှင့် အာရပ်တိုက်ခိုက်ရေးသမားများသည် SDF အဖွဲ့ကို ဖွဲ့စည်းခဲ့သည်။

YPG သည် မြောက်ပိုင်းရှိ တူရကီနှင့် နယ်စပ်ဒေသ လေးပုံသုံးပုံခန့်အပါအဝင် ဆီးရီးယား၏ နယ်မြေ ရာခိုင်နှုန်း ၃၀ နီးပါးကို ထိန်းချုပ်ထားသည်။ ဆီးရီးယားလူဦးရေ၏ ၁၅ ရာခိုင်နှုန်းသည် ကာ့ဒ်တို့ အုပ်စိုးမှုအောက်၌ နေထိုင်လျက်ရှိသည်။

■ တူရကီ၊ ဆော်ဒီအာရေဗျနှင့် ကာတာ

ဆွန်နီမွတ်စလင် အများစုနေထိုင်သော ဆော်ဒီအာရေဗျ၊ ကာတာနှင့် တူရကီနိုင်ငံတို့သည် ရှီအိုက် အစ္စလာမ်ဘာသာတစ်မျိုးပင် ဖြစ်သော ဆီးရီးယား၏လူနည်းစု အယ်လာဝိုက် ဘာသာဝင်ဖြစ်သည့် အာဆတ်အား တိုက်ခိုက်နေသည့် သူပုန်များကို စစ်ရေးနှင့် ဘဏ္ဍာရေး အထောက်အပံ့များ ပေးခဲ့သည်။

ယခုအခါ ဆော်ဒီနှင့် ကာတာတို့၏ အခန်းကဏ္ဍ လျော့ကျလာပြီး ပဋိပက္ခအဆုံးသတ်ရေး စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုများ၌ အတိုက်အခံများအား နိုင်ငံတကာထောက်ခံသူအဖြစ် တူရကီနိုင်ငံက ဦးဆောင်လျက်ရှိသည်။

အီရန်၊ တူရကီနှင့် ရုရှားတို့သည် ဆီးရီးယားနိုင်ငံတစ်လွှား၌ တင်းမာမှုလျှော့ချရေး ဇုန်လေးခု အကောင်အထည်ဖော်ရန် မကြာသေးမီ လများအတွင်း အနီးကပ် ပူးပေါင်း ဆောင်ရွက်ခဲ့ကြသည်။ ၎င်းအပြင် ယင်းသုံးနိုင်ငံသည် ဆိုချီ၌ အတိုက်အခံနှင့် အစိုးရ အင်အားစုများအကြား ကွန်ဂရက်တစ်ရပ် ကျင်းပပေးရန်လည်း စီစဉ်နေကြသည်။

လက်တွေ့မြေပြင်တွင် တူရကီသည် IS အဖွဲ့နှင့်သာမက ၎င်းတို့က အကြမ်းဖက်သမားများဟု စွပ်စွဲထားသည့် ကာ့ဒ်များနှင့်ပါ တိုက်ခိုက်လျက်ရှိသည်။ တူရကီတပ်များသည် တင်းမာမှုလျှော့ချရေးဇုန်ကို ထိန်းချုပ်ရန် အီဒလစ်ပြည်နယ်၌ ရှိနေသည်။

■ နိုင်ငံတကာညွန့်ပေါင်း

အမေရိကန်ဦးဆောင်သော ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့သည် IS နှင့် အခြား ဂျီဟတ်အဖွဲ့များကို ပစ်မှတ်ထားကာ ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင် လေကြောင်း တိုက်ခိုက်မှုများကို စတင်ဆောင်ရွက်ခဲ့သည်။ ယင်းညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့တွင် ဗြိတိန်၊ ပြင်သစ်၊ ဆော်ဒီအာရေဗျနှင့် တူရကီတို့အပြင် သြစတြေးလျ၊ ဘာရိန်း၊ ကနေဒါ၊ ဂျော်ဒန်၊ နယ်သာလန်နှင့် ယူအေအီးနိုင်ငံများ ပါဝင်သည်။

နိုင်ငံတကာညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့သည် SDF တပ်များ ရာကာကို ချီတက်ရာတွင် အဓိက ကျောထောက်နောက်ခံပြုပေးခဲ့ပြီး ဒီယာအက်ဇာပြည်နယ်တွင် ပြည်သူ့စစ်အဖွဲ့များ IS တို့ကိုတိုက်ခိုက်သည့် စစ်ဆင်ရေးတစ်ရပ်၌ ထောက်ပံ့ပေးခဲ့သည်။

ရာကာကိုသိမ်းယူပြီးနောက်ပိုင်း ညွန့် ပေါင်းအဖွဲ့၏ တိုက်ခိုက်မှုများကို သိသိသာသာ လျှော့ချခဲ့ပြီး အမေရိကန်သည် YPG အား လက်နက်ထောက်ပံ့ပေးမှုကို ရပ်စဲရန် ၎င်းတို့အား ကတိပေးထားသည်ဟု တူရကီက ပြောကြားခဲ့သည်။ သို့သော် အမေရိကန် အာဏာပိုင်များက ငြိမ်းချမ်းရေးသဘောတူညီချက်တစ်ရပ် စေ့စပ်ညှိနှိုင်းမှုမလုပ်ရသေးမီ ညွန့်ပေါင်းအဖွဲ့အနေဖြင့် ၎င်းတို့၏စစ်ဆင်ရေးကို ရပ်တန့်မည်မဟုတ်ဟု ဆိုသည်။

Ref: AFP