အမေရိကန်၏ ပိတ်ဆို့မှုများကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသော တူရကီ၏ လီရာငွေကြေး အကျပ်အတည်းသည် သမ္မတရီဆပ်တေ ယစ်အာဒိုဂန်အား သူ၏ ဆယ်စုနှစ်တစ်ခုခွဲအကြာ အာဏာရယူထားစဉ်အတွင်း အကြီးမားဆုံး စီးပွားရေး စိန်ခေါ်မှုနှင့် ရင်ဆိုင်ရစေသည်။

လီရာငွေကြေးသည် မကြာသေးမီအတွင်း ဆုံးရှုံးမှုအချို့ကို ပြန်လည်ကာမိအောင် ပြုလုပ်နိုင်ခဲ့သော်လည်း စီးပွားရေးပညာရှင်များက တူရကီသည် ငွေကြေးအကျပ်အတည်းကြီးကို ပြောင်းလဲပစ်နိုင်ရန်နှင့် စီး ပွားရေးဟန်ချက်မညီမှုများကို ကိုင်တွယ်နိုင်ရန် အရေးပေါ်လိုအပ်နေဆဲဖြစ်ကြောင်း ပြောကြားခဲ့သည်။

Standard and Poor နှင့် Moody တို့ နှစ်ခုစလုံးက နာရီပိုင်းအတွင်း တူရကီ၏ အကြွေးအဆင့်သတ်မှတ်ချက်ကို နှိမ့်ချပစ်လိုက်သည့်အခါ သြဂုတ် ၁၈ ရက်တွင် တူရကီငွေကြေး၏ ပျက်စီးလွယ်ပုံကို မီးမောင်းထိုးပြသကဲ့သို့ ရှိခဲ့သည်။

ယခုသီတင်းပတ် အစောပိုင်းတွင် ငွေလဲနှုန်းသည် အမေရိကန် တစ်ဒေါ်လာကို ခုနစ်လီရာကျော်သွားခဲ့ရာမှ ယခုအခါ ခြောက်လီရာနီးပါးသို့ ကျဆင်းအောင်ပြုလုပ်နိုင်ခဲ့သော်လည်း တစ်ဒေါ်လာလျှင် ငါး လီရာအောက်ရှိခဲ့သည့် ယခုလအစပိုင်း ဈေးနှုန်းသို့ ပြန်လည်ရောက်ရှိနိုင်ရန် များစွာလိုသေးသည်။

ဥရောပကိုသာမက တစ်ကမ္ဘာလုံး၏ စီးပွားရေးများဆီသို့ပင်လျှင် ပျံ့နှံ့သွားစေနိုင်သည့် အန္တရာယ်များကို ကာကွယ်ရန် တူရကီအနေဖြင့် အရေးတယူလုပ်ဆောင်ရမည်ဟု  စီးပွားရေးပညာရှင်များက ဆိုသည်။

အာဒိုဂန်၌ အလိုရှိသလို အသုံးပြုနိုင်မည့် နည်းလမ်းများစွာရှိသည်။ သို့သော် စီးပွားရေးပညာရှင်များက တူရကီ၏ သဘောထား တင်းမာသည့် ခေါင်းဆောင် အာဒိုဂန် မျိုချရန် ဆေးခါးကြီးများကိုသာ အတည်ပြုနိုင်သည်။

■ အတိုးနှုန်းမြှင့်တင်ခြင်း

ငွေကြေးအကျပ်အတည်း မဖြစ်ပွားမီကပင်လျှင် လီရာငွေကြေးကို ကျားကန်ပေးရန်နှင့် ငွေကြေးဖောင်းပွမှုကို ထိန်းချုပ်ရန်  အတိုးနှုန်းကို မြှင့်တင်ပေးရမည်ဟု စီးပွားရေး ပညာရှင်များက တူရကီအား တောင်းဆိုနေခဲ့သည်။

သို့သော် သူ့အား လွှမ်းမိုးနေသည့် ဦးစားပေးအစီအစဉ်က စီးပွားရေးကြီးထွားမှုကို မြှင့်တင်ရေးဖြစ်နေသော အာဒိုဂန်က  ခေါင်းမာမာဖြင့် ငြင်းဆိုခဲ့ပြီး စီးပွားရေးပညာရှင်များက ပုံမှန်အားဖြင့် လွတ်လပ်သော ဗဟိုဘဏ်သည် အာဒိုဂန်၏ တင်းကျပ်သော ထိန်းချုပ်မှုအောက်၌ ရောက်နေသည်ဟု စိုးရိမ်လာသည်။

ဗဟိုဘဏ်သည် အခြားဘဏ်များအား  ပို၍ ငွေပေါ်လွယ်မှုဖြစ်အောင် ထောက်ပံ့လျက် ငွေချေးနှုန်းကို မြှင့်တင်လိုက်သော်လည်း ရှဲဒိုးအဖြစ် သတ်မှတ်ထားသည့် ရည်ညွှန်းငွေ လဲလှယ်နှုန်းကို တစ်နေ့ထက်တစ်နေ့ မြှင့်တင်သည့် လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ရပ်ကို မသိမသာ အသုံးပြုခဲ့သည်။

လန်ဒန်ရှိ Capital Economics မှ စီးပွားရေးပညာရှင် ဝီလျံဂျက်ဆင်က “ရုတ်တရက်ဖြစ်ပေါ်တဲ့ အကျပ်အတည်းကို သိတဲ့စိတ်က မှိန်ဖျော့သွားလေတော့ မူဝါဒချမှတ်သူတွေဟာ အနည်းဆုံး လိုအပ်ချက်လောက်ကို လုပ်ဆောင်ဖို့ကိုပဲ တကယ်ကြည့်တော့ ပုံရပါတယ်” ဟု ဆိုသည်။

■ ယုံကြည်မှု ပြန်လည်ရရှိခြင်း

အထူးသဖြင့် အာဒိုဂန်က သူ၏သမက် ဘီရက်အယ်ဘေရက်အား လွန်ခဲ့သည့်လက  ဘဏ္ဍာရေးဝန်ကြီးအဖြစ် ခန့်အပ်ခဲ့ပြီးနောက်  ဘဏ္ဍာရေးဈေးကွက်များက အာဒိုဂန်၏ ငွေ ကြေးအကျပ်အတည်းအား ဖြေရှင်းနိုင်စွမ်း နှင့်ပတ်သက်၍ အကောင်းမမြင်ကြတော့ပေ။

အတိုးနှုန်း နိမ့်ပါးခြင်းသည် ငွေကြေး ဖောင်းပွမှုကို လျှော့ချရန် လိုအပ်သည်ဟု ညွှန်းဆိုခြင်းအားဖြင့် အာဒိုဂန်သည် ဈေးကွက်များအား ထပ်ကာထပ်ကာ စိတ်ရှုပ်အောင် ပြုလုပ်ခဲ့ခြင်းနှင့်အတူ သူ၏ အစဉ်အလာကို ဆန့်ကျင်သည့် ယုံကြည်မှုများမှာလည်း အထောက်အကူမပြုတော့ပေ။

Moody က တူရကီသည် စိန်ခေါ်မှုများကို ကိုင်တွယ်ရန် ရှင်းလင်းပြီး ယုံကြည်ရသည့် အစီအစဉ်တစ်ရပ် ချို့တဲ့နေသည်ဟု ပြောကြားခဲ့ပြီး Standard and Poor က အန္တရာယ်များ မြင့်တက်လာသော်လည်း တူရကီအစိုးရ၏ ယခုအချိန်အထိ တုံ့ပြန်မှုမှာ အကန့်အသတ်ရှိခဲ့သည်ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။

အယ်ဘေရက်က ငွေကြေးဖောင်းပွမှုကို လျှော့ချရေးသည် တူရကီနိုင်ငံအတွက်  ဦးစားပေးလုပ်ငန်းတစ်ရပ်ဖြစ်ကြောင်း သြဂုတ် ၁၇ ရက်က အခိုင်အမာပြောကြားခဲ့သည်။ သို့သော် ဈေးကွက်များက စကားလုံးများထက် အရေးတယူဆောင်ရွက်မှုများကိုသာ မြင်လိုကြခြင်းဖြစ်သည်။

Eurasia Group မှ မန်နေဂျင်းဒါရိုက်တာ မူတာဘာရာမန်က ဘဏ္ဍာရေးကျစ်လျစ် ခိုင်မာရေးနှင့် စီးပွားရေးပြုပြင်ပြောင်းလဲမှုတို့နှင့်ပတ်သက်၍ ယုံကြည်ရသော စီမံကိန်းတစ်ရပ်ကို တောင်းဆိုလျက် “တူရကီ စီးပွားရေးအကျပ်အတည်းဟာ ကျော်လွှား နိုင်ဖို့ အဝေးကြီး လိုနေပါသေးတယ်”  ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။

သြဂုတ် ၁၈ ရက်က အင်ကာရာတွင် အာဏာရပါတီ၏ ဆဋ္ဌမကွန်ဂရက် ကျင်းပစဉ်အတွင်း အာဒိုဂန်ကို ထောက်ခံသူများက (AKP) ပါတီအလံများကို ဝှေ့ယမ်းနေစဉ် (Photo: AFP)

■ တင်းမာမှုများ လျှော့ချရေး

တူရကီ၏ ငွေကြေးဖောင်းပွမှုနှုန်း မြင့်မားခြင်း၊ လက်ရှိငွေကြေး လိုငွေပြမှု ကျယ် ပြန့်ခြင်းနှင့် ဘဏ်လုပ်ငန်းအနေဖြင့် အန္တရာယ်များကျရောက်နိုင်ဖွယ်ရှိခြင်းတို့ အား စီးပွားရေးပညာရှင်တို့က ကာလကြာရှည်စွာကတည်းက သတိပေးခဲ့သည်။

မည်သို့ပင် ဆိုစေကာမူ လက်ရှိအကျပ်အတည်း ဖြစ်ပွားစေသည့် လတ်တလောအကြောင်းရင်းသည် လွန်ခဲ့သည့် နှစ်နှစ်ခန့် အကြာက အမေရိကန် သင်းအုပ်ဆရာ အင်ဒရူးဘရန်ဆင်ကို ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခဲ့ ခြင်းနှင့် အမေရိကန်၏ ပိတ်ဆို့မှုများခံရခြင်းတို့ဖြစ်ကာ လီရာငွေကြေးကို ထိန်းမနိုင်သိမ်းမရ အနေအထားသို့ ကျရောက်သွားစေခဲ့သည်။

အကျပ်အတည်းမှ လွတ်မြောက်နိုင်ရေး လတ်တလောနည်းလမ်းတစ်ရပ်သည်  ဘရန်ဆင်ကို နေအိမ်အကျယ်ချုပ် ချထားရာမှ လွှတ်ပေးလိုက်ခြင်းပင်ဖြစ်လိမ့်မည်။ သို့သော် တူရကီသည် သူ၏ တရားစီရင်ရေးဆိုင်ရာ လွတ်လပ်မှုကို ဆူဆူညံညံ ကာကွယ်ခဲ့သူဖြစ်သောကြောင့် ယင်းကိစ္စသည် အမှန်တကယ်ဖြစ်လာရန် အလှမ်းဝေးနေသည်။

တင်းမာမှုများ လျှော့ချရန် အခြားနည်းလမ်းတစ်ရပ်မှာ အမေရိကန်၏တစ်ဘက်သတ် ကုန်သွယ်ရေးနည်းလမ်းများကို ပူးတွဲ ဆန့်ကျင်နေမှုအပေါ် အာရုံပြုနေမည့်အစား ၂၀၁၆ ခုနှစ် မအောင်မြင်သော အာဏာသိမ်း မှုနောက်ပိုင်း မြင့်တက်လာသည့် ဥရောပနှင့် တင်းမာမှုများကို လျှော့ချနိုင်ရေး ဖြစ်သည်။

လွန်ခဲ့သည့် သီတင်းပတ်အတွင်းက ခြောက်လကြာခန့် ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းထားခဲ့ သည့် ဂရိစစ်သားနှစ်ဦးနှင့် တစ်နှစ်ကျော်ကြာအောင် ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းထားသည့်

အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာလွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့် အဖွဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ တာဝန်ယူခဲ့သူ တူရကီနိုင်ငံသားတို့အား အံ့သြဖွယ်ပြန်လွှတ်ပေးလိုက်သည်ကို တွေ့မြင်ရပြီး ယင်းတို့သည် ဥရောပသမဂ္ဂအား ဝမ်းမြောက်စေခဲ့သည်။

■ အကူအညီတောင်းခံခြင်း

ယင်းကဲ့သို့သော အနေအထားမျိုးတွင် များစွာသော နိုင်ငံတို့အတွက် ယုတ္တိဗေဒကျသော လုပ်ဆောင်ချက်မှာ နိုင်ငံတကာ ငွေကြေးရန်ပုံငွေအဖွဲ့ (IMF) ကို အကူအညီ တောင်းခံခြင်းဖြစ်သည်။ သို့သော် အမေရိ ကန်အနေဖြင့်ကား စိတ်ပါလက်ပါ ရှိလိမ့်မည်မဟုတ်ပေ။

တူရကီအနေဖြင့် ၂၀၁၃ ခုနှစ်သို့ အရောက်တွင် (IMF) သို့ သူ၏အကြွေးများ အားလုံး ပေးချေနိုင်အောင် စီမံနိုင်ခဲ့သည်ဟု  ထပ်ကာထပ်ကာ ကြွားလုံး ထုတ်ခဲ့သော အာဒိုဂန်အတွက်လည်း အကူအညီတောင်းရန်ကိစ္စမှာ အဆင်မပြေနိုင်ပေ။

အယ်ဘေရက်က တူရကီသည် ငွေချေးရန် IMF နှင့် ဆက်သွယ်မှုမရှိကြောင်းနှင့် ယင်းအစား တူရကီအစိုးရသည် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု အသစ်များကို ဆွဲဆောင်နိုင်မည့်နည်းလမ်းကို ရှာဖွေနေကြောင်း သြဂုတ် ၁၆ ရက်တွင်  ပြောကြားခဲ့သည်။

ယခုသီတင်းပတ်အစောပိုင်းက တူရကီသည် သူ၏ မဟာမိတ် ကာတာစော်ဘွားကို  ဧည့်ခံရင်း သဘာဝဓာတ်ငွေ့ကြွယ်ဝသည့် ကာတာနိုင်ငံမှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၁၅ ဘီလျံ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမည်ဟူသည့် ကတိကို ရရှိခဲ့သည်။